كورده‌كان گره‌نتییان ده‌وێـت
وه‌زیری كاروباری پێشمه‌رگه: هێزی پێشمه‌رگه له كه‌ركووك ناگه‌ڕێته‌وه
راپۆرتی: رێبوار ره‌زا چوچانی
دروستبوونی خۆپیشاندانه‌كانی عێراق، رێگه‌ی بۆ هێزه‌كانی پێشمه‌رگه خۆشكرد، كه بچنه ناو شاری كه‌ركووك و ناوچه جێناكۆكه‌كانه‌وه، به‌رپرسانی كورد رایده‌گه‌یه‌نن، به‌بێ گره‌نتی هێزه‌كانی پێشمه‌رگه له‌و ناوچانه ناكشێنه‌وه، چونكه به وته‌ی ئه‌وان كورده‌كان مه‌ترسییان له‌سه‌ره.
ئه‌گه‌رچی پێشتر جگه له‌كورد، نه‌ته‌وه‌كانی دیكه‌ی ناوچه جێناكۆكه‌كان چوونی هێزی پێشمه‌رگه‌یان بۆ ناوچه‌كه‌یان ره‌ت ده‌كرده‌وه، به‌ڵام رووداوه‌كانی ئه‌مدواییانه‌ی عێراق كه له‌ئه‌نجامی خۆپیشاندانه‌كانه‌وه دروست بوون، ئه‌و روانینه‌ی لای توركمان و ئاشووری و به‌شێك له‌عه‌ره‌به‌كانی دیكه‌ی ئه‌و ناوچانه گۆڕی، چونكه وه‌ك رووداوه‌كان ده‌ری ده‌خه‌ن، به‌شێك له‌عه‌ره‌به توندڕه‌وه‌كانی ناوچه‌كانی كه‌ركووك و دیاله و موسڵ، نیازی ده‌ستبه‌سه‌رداگرتنی ده‌سه‌ڵاتیان هه‌یه له‌و ناوچانه، له رێگه‌ی راپه‌ڕین و خۆپیشاندانی توندوتیژه‌وه، شێخ جه‌عفه‌ر شێخ مسته‌فا وه‌زیری كاروباری پێشمه‌رگه‌ی هه‌رێمی كوردستان رایگه‌یاند “هه‌تا زه‌مانه‌تێك نه‌درێت به كورد كه ئه‌و مه‌ترسییانه‌ی ئێستا و پێشوو له‌سه‌ریان هه‌یه و هه‌بووه، نامێنن، هێزه‌كانی پێشمه‌رگه له‌ناوچه‌كانی كه‌ركووك و ناوچه كوردییه‌كانی پارێزگای دیاله ناكشێنه‌وه”.
ناوچه جێناكۆكه‌كان به‌و ناوچه كوردنیشیانه ده‌وترێت، كه تا ئێستا چاره‌نووسیان له‌نێوان گه‌ڕانه‌وه بۆ سه‌ر هه‌رێمی كوردستان و مانه‌وه له‌سه‌ر ناوه‌ند یه‌كلا نه‌بۆته‌وه، ئه‌و ناوچانه به‌شێكن له‌كێشه سه‌ره‌كییه‌كانی عێراق، چونكه تا ئێستاش هه‌رچه‌نده مادده‌یه‌كی ده‌ستووری بۆ دانراوه، به‌ڵام به هه‌ڵپه‌سێردراوی ماونه‌ته‌وه، به‌لای كورده‌كانه‌وه، هه‌رچه‌نده كێشه و ململانێی سیاسیش له‌نێوانییاندا هه‌بێت، به‌ڵام كێشه‌ی ئه‌و ناوچانه به كێشه‌ی نه‌ته‌وایه‌تی داده‌نرێت و هه‌موویان هاوڕان له‌سه‌ر چاره‌نووسی ناوچه‌كه، كه گه‌ڕانه‌وه‌یه بۆ سه‌ر هه‌رێمی كوردستان، له ئێستاش لایه‌نه سیاسییه‌كانی هه‌رێم، دابه‌شبوون به‌سه‌ر دوو به‌ره‌دا، هه‌ندێكیان پێیانوایه مه‌ترسی گه‌وره له‌سه‌ر ئه‌و ناوچانه هه‌یه، هه‌ندێكیشیان گومانیان هه‌یه له‌و مه‌ترسیانه.
سه‌لاح ده‌لۆ ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسی و به‌رپرسی لقی (3)ی پارتی دیموكراتی كوردستان، پێیوایه “عه‌ره‌به شۆڤێنی و كۆنه‌به‌عسییه‌كان و تیرۆرسته‌كان” مه‌ترسییه‌كی گه‌وره‌ن له‌سه‌ر ئه‌و ناوچانه، به وته‌ی ئه‌و له‌كاتی خۆپیشاندانه‌كانی حه‌ویجه و هه‌ڵكوتانه سه‌ر فه‌رمانگه حكومییه‌كان، خۆپیشانده‌ران وێنه‌ی سه‌ددام حسێن سه‌رۆكی له سێداره‌دراوی عێراق و ئاڵای عێراقی سه‌رده‌می به‌عسییان به‌رز كردۆته‌وه، به‌وته‌ی ئه‌و له‌كه‌ركووكیش كه‌سانی دژ به كورد خۆپیشاندانیان كردووه، ده‌لۆ ده‌ڵێت “شیعاراتیان ئه‌وه بوو كه ده‌بێت باره‌گاكانی پارتی و یه‌كێتی و هه‌موو هێزه كوردییه‌كان بار بكه‌ن و كورد له‌كه‌ركووك نه‌مێنێت، فیرقه‌ی (12)ی سوپای عێراق له‌حه‌ویجه هاوسۆز بوون له‌گه‌ڵ ئه‌وانه‌ی كه راپه‌ڕیون و داموده‌زگاكانی حكومه‌تیان سوتاندووه، بۆیه ئێمه ناچار بووین كه بڵێن باهێزی پێشمه‌رگه‌ی كوردستان بێته ناوچه‌كه‌وه، بۆ پاراستنی ئه‌من و ئاسایش و ئه‌منی خه‌ڵكه‌كه”، ئه‌و به‌رپرسه كورده، ره‌خنه له‌و لایه‌نانه‌ش ده‌گرێت كه پێیانوایه مه‌ترسی له‌سه‌ر شاره‌كه زۆر نییه، ئه‌وه‌ش ده‌ڵێت كه ئێستا نه‌ته‌وه‌كانی دیكه‌ی شاری كه‌ركووك، به توركمان و مه‌سیحی و به‌شێك له‌عه‌ره‌به‌كان، كه ئه‌وانه به‌عه‌ره‌بی ره‌سه‌ن ناویان ده‌به‌ن، مانه‌وه‌ی هێزه‌كانی پێشمه‌رگه به پێویست ده‌زانن، “خه‌ڵكی نیشتیمانپه‌روه‌ری شاره‌كه، هیچیان ناڕازی نین له‌هاتنی پێشمه‌رگه و پێشوازیشیان لێده‌كه‌ن”.
تیرۆر و تۆقاندنی كوردانی ناوچه جێناكۆكه‌كان به‌گشتی و شاری كه‌ركوك به‌تایبه‌تی، به یه‌كێك له‌و مه‌ترسییه گه‌ورانه داده‌نرێت، كه به‌لای كورده‌كانه‌وه مایه‌ی قبوڵكردن نییه، به وته‌ی نوسه‌ر و رۆژنامه‌نووس عارف قوربانی، كورد هه‌میشه قوربانی بووه له‌شاری كه‌ركووك و ناوچه جێناكۆكه‌كان، ئه‌و پێیوایه به درێژایی مێژووی ده‌سه‌ڵاتدارێتی حیزبی به‌عس و له‌دوای رووخاندنی ئه‌و رژێمه‌شه‌وه “كورد غه‌دری لێده‌كرێت”، قوربانی كه پێیوایه كورد قوربانیی بارودۆخه‌كانه، ده‌ڵێت “بردنی هێزی بێشمه‌رگه له‌سه‌ر بنه‌مای كۆمه‌ڵێ زانیاری براوه‌ته ئه‌وێ كه هه‌ندی عه‌ره‌بی شۆفێنی نیازی په‌لاماردانی كوردی كه‌ركوكیان هه‌بووه، ئه‌و هێزه چۆته ئه‌وێ خۆی له‌خۆیدا ده‌بێته هۆی پوچه‌ڵكردنه‌وه‌ی پیلانی ناحه‌زان”، قوربانی ئاماژه به‌وه‌ش ده‌دات، كه مانه‌وه‌ی ئه‌و هێزانه ده‌بێته هۆكارێك، كه به به‌رژه‌وه‌ندی كورد بشكێته‌وه، “ده‌بێته پشتیوانێكی گه‌وره بۆ دانیشتوانی ئه‌و ناوچانه، تا ئه‌و واده‌یه دێت كه كه‌ركووك ده‌بێته ئه‌مری واقیع بۆ گه‌ڕانه‌وه‌ی بۆ سه‌ر كوردستان”.
ئه‌ندامێكی سه‌ركردایه‌تی كۆمه‌ڵی ئیسلامی، پێوایه هه‌ندێك لایه‌نی ده‌ره‌كی و ناوخۆی عێراق، ده‌یانه‌وێت ئاراسته‌ی خۆپیشاندانه‌كانی كه‌ركووك بگۆڕن و كه‌ركووك له‌ده‌ستی كورد ده‌ربهێنن، شوان رابه‌ر كه به‌رپرسی مه‌ڵبه‌ندی سۆرانی كۆمه‌ڵی ئیسلامیشه ده‌ڵێت “ئه‌گه‌ر ده‌سه‌ڵاتدارانی كوردستان بتوانن به‌رگری له‌كه‌ركوك بكه‌ن زۆرباشه، خاكی عه‌ره‌ب داگیر نه‌كه‌ن چاكه، ئه‌گه‌ر نه‌شتوانن شوێنی دیكه‌ش له‌ده‌ست ده‌ده‌ن”، به‌ڵام به وته‌ی ئه‌و ره‌نگه كورده‌كان بیانه‌وێت سۆزی عاتیفه‌ی خه‌ڵك بجوڵێنن، بۆ ئه‌وه‌ی ده‌ستبه‌رداری خۆپیشاندان و ناڕه‌زایه‌تییه ناوخۆییه‌كانیان ببن، “نابێت ده‌سه‌ڵاتداران ئه‌وه بكه‌نه بیانوو، كه به‌ده‌م داواكارییه‌كانی خه‌ڵكه‌وه نه‌چن”، به‌ڵام به وته‌ی ئه‌و، ده‌بێت هێزه‌كانی پێشمه‌رگه به دامه‌زراوه‌یی جێگیر بكه‌ن و ده‌سه‌ڵاتی كوردیش له‌پارێزگای كه‌ركووك عه‌داله‌ت بێت و سته‌م له‌نه‌ته‌وه‌كانی دیكه نه‌كات، ده‌ڵێت “ئه‌گه‌ر كورد وا بكات ئه‌وه له‌به‌رژه‌وه‌ندییه‌تی، به‌ڵام ئه‌گه‌ر نه‌زانێت ئیداره‌ی بارودۆخه‌كه بكات، خه‌ڵكی توركمان و عه‌ره‌ب رق ئه‌ستوورتر ده‌بن، زیانی زیاتر ده‌بێت”.
بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان كه بزووتنه‌وه‌یه‌كی ئۆپۆزسیۆنی هه‌رێمه‌كه‌یه و نه‌وشیروان مسته‌فا سه‌رۆكایه‌تی ده‌كات، ده‌ڵێن ئه‌وان ناتوانن راده‌ی مه‌ترسییه‌كانی سه‌ر شاری كه‌ركووك دیاری بكه‌ن، به وته‌ی ئاواتی شێخ جه‌ناب كه یه‌كێكه له سه‌ركرده دیاره‌كانی ئه‌و بزووتنه‌وه‌یه “راده‌ی مه‌ترسی له‌سه‌ر كه‌ركووك ئه‌وانه ده‌توانن ده‌ستنیشانی بكه‌ن، كه هێزیان هه‌یه له‌سه‌ر گۆڕه‌پانه‌كه و ده‌زگای هه‌واڵگرییان هه‌یه، ئه‌و گومانه‌ش كاڵ نابێته‌وه كه بیانه‌وێت شه‌قام هێور بكه‌نه‌وه”، ئه‌و سه‌ركرده‌یه‌ی گۆڕان ناشیشارێته‌وه كه بزووتنه‌وه‌كه‌یان گومانی هه‌یه، له‌مانه‌وه‌ی هێزه‌كانی پێشمه‌رگه، كه به وته‌ی ئه‌و ره‌نگه ته‌نها “شیعارات بێت”، ئاوات ده‌ڵێت “ئێمه گومانمان هه‌یه له‌وه‌ی كه مانه‌وه‌ی هێزی پێشمه‌رگه له‌چوارچێوه‌ی شیعاراتدا بێت، چونكه پێشتریش هێزی پێشمه‌رگه له‌ساڵی 2003 له‌كه‌ركووك بوو، به‌ڵام دوای ئه‌وه‌ی هێزی هاوپه‌یمانان هێزی پێشمه‌رگه كشایه‌وه، یان چه‌ند جارێكی دیكه له‌سه‌ر داوای عێراق، هێزی پێشمه‌رگه پاشه‌كشه‌ی كردووه، ئێمه پێمان خۆشه ئه‌و عامیلانه‌ی كه ده‌بنه هۆی جێگیری بارودۆخی كه‌ركووك بۆیه گومانمان هه‌یه كه ئه‌مه زیاتر شیعارات بێت”، هه‌روه‌ها ده‌ڵێت “ئه‌وه‌ی كه تا ئێستا راگه‌یاندراوه ئه‌وه‌یه، كه ئه‌و هێزه به ره‌زامه‌ندی ده‌وڵه‌تی عێراق و ئه‌مریكا چۆته ئه‌وێ، ئه‌مه به‌و مانایه دێت، كه ده‌وڵه‌تی عێراق و ئه‌مریكا به په‌سه‌ندیشی بزانن ده‌بێت بگه‌ڕێنه‌وه، بۆیه ئایا پارتی و یه‌كێتی هێزه‌كانیان له دوور له‌بڕیاره‌كانی عێراق و ئه‌مریكا ده‌هێڵنه‌وه یان نا، ئه‌وه بیده‌ینه ده‌ست زه‌مه‌ن باشه”.
عارف روشدی ئه‌ندامی سه‌ركردایه‌تی یه‌كێتی نیشتیمانی كوردستان، ره‌خنه له‌خۆپیشانده‌رانی هه‌رێمی كوردستان ده‌گرێت، كه ماوه‌یه‌كه له‌هه‌رێمی كوردستاندا به‌رده‌وامی هه‌یه، ئه‌و خۆپیشاندانانه كه پێی ناوه‌ته هه‌فته‌ی سێهه‌مه‌وه، به بڕوای روشدی خۆپیشانده‌رانی كوردستان، بیانوویان داوه‌ته ده‌ست عه‌ره‌به‌كان كه به كورد رازی نه‌بن، گوتی “ئه‌مه كارێكی زۆر ناڕه‌وایه ده‌رحه‌ق به كورد ده‌كرێت، ئه‌بوایه ئه‌و بابه‌تانه‌ی ناوخۆ هه‌ر شتێك بێت، دوای بخه‌ن بۆ كاتێكی دیكه، چونكه باوه‌ڕ ناكه‌م هه‌ر كه‌سێكی خاوه‌ن ویژدان و نیشتیمانپه‌روه‌ری كورد هه‌بێت، پێی باش بێت گه‌نده‌ڵی و ده‌ستێوه‌ردانی حیزب له‌كاروباره‌كانی حكومه‌تدا هه‌بێت، ده‌بێت هه‌موو ئه‌و شتانه چاره‌سه‌ر بكرێت، له‌پێناو كێشه نیشتیمانییه‌كه‌ماندا”، بردنی هێزه‌كانی پێشمه‌رگه‌ش بۆ كه‌ركووك و ناوچه جێناكۆكه‌كان، به‌پشتیوانی ناو ده‌بات بۆ كورده‌كانی ئه‌و ناوچه‌یه.
بردنی هێزه‌كانی پێشمه‌رگه بۆ ناوچه جێناكۆكه‌كان، به‌بڕیاری وه‌زیری كاروباری پێشمه‌رگه و له‌سه‌ر داوای سه‌ركردایه‌تی سیاسی كورد بووه، چونكه هێزی هاوپه‌یمانان له‌ناوچه جێناكۆكه‌كان له‌پاشه‌كشه‌دان، شێخ جه‌عفه‌ر شێخ مسته‌فا وه‌زیری كاروباری پێشمه‌رگه، ئاشكرای ده‌كات، كه بڕیاری گه‌ڕانه‌وه‌ی هێزه‌كانی پێشمه‌رگه بۆ شوێنه‌كانی پێشوویان دیار نیه، چونكه به وته‌ی ئه‌و، كورد گره‌نتی ده‌وێت، كه جارێكی دیكه نه‌كرێته ئامانجی تیرۆر، ده‌ڵێت “تا ئێستا بڕیاری گه‌ڕانه‌وه‌ی هێزی پێشمه‌رگه نییه، واش نه‌هاتووین له‌وێ جێگیر بین، هه‌ڕه‌شه‌یه‌ك هه‌بووه له‌سه‌ر كه‌ركوك، هاتووین رووبه‌ڕووی ئه‌و هه‌ڕه‌شه‌یه ببینه‌وه بۆ ئه‌وه‌ی نه‌هێڵین ئه‌من و ئاسایشی ئه‌و شاره تێكبچێت، چونكه ئه‌و هه‌ڕه‌شه‌یه كاره‌ساتی دروست ده‌كرد، ئه‌گه‌ر هێزی پێشمه‌رگه نه‌گه‌یشتایه‌ته كه‌ركووك، بۆ هاوكاری هێزی پۆلیس و ئاسایشی شاره‌كه”، هه‌روه‌ها ده‌ڵێت “ئێمه ده‌مانه‌وێت زه‌مانه‌تێكمان هه‌بێت، كه جارێكی دیكه هه‌ڕه‌شه‌ی وا له‌كه‌ركووك نه‌كرێته‌وه، هه‌ر كاتێك ئه‌و زه‌مانه‌ته دروست بوو و كه‌ی دروست ده‌بێت رێكبكه‌وین، به‌پێی ئه‌و رێككه‌وتنه‌ش مانه‌وه و گه‌ڕانه‌وه‌ی هێزی پێشمه‌رگه دیاری ده‌كه‌ین، چونكه ناكرێت به‌بێ ئه‌و زه‌مانه‌ته بگه‌ڕێنه‌وه، چونكه هه‌ڕه‌شه‌كه به‌رده‌وامه له‌سه‌ر شاری كه‌ركوك، هه‌ڕه‌شه‌كه‌ش ئه‌وه نییه خۆپیشان بكرێت، ئه‌گه‌ر خۆپیشاندان بێت ئێمه پاسه‌وانییان ده‌كه‌ین”، وه‌زیری كاروباری پێشمه‌رگه ناوی به‌شێك له‌و لایه‌نانه دێنێت، كه به‌شداری “ئه‌و پیلانه” بوون، كه ویستوویانه ده‌ست به‌سه‌ر شاری كه‌ركووك و ناوچه جێناكۆكه‌كاندا بگرن، “ئه‌مه هه‌ڕه‌شه‌یه‌كه له‌لایه‌ن جه‌یشی نه‌قشبه‌ندی و كۆنه به‌عسییه‌كان و تیرۆرسته‌كان و هه‌موو شۆڤێنییه‌كان، كه مه‌جلیسێكیان دروست كردووه به‌ناوی مه‌جلیسی عه‌ره‌بی، ده‌ڵێن ده‌چین كه‌ركوك تاڵان ده‌كه‌ین و ده‌یسوتێنین و په‌لاماری گه‌ڕه‌كه كوردییه‌كان ده‌ده‌ین، هه‌روه‌ها ناوچه‌ی خانه‌قینیش هه‌مان مه‌ترسی له‌سه‌ره، له‌وێش كێشه‌ی گه‌وره‌ی له‌سه‌ره”.
هیوا میرزا سابیر ئه‌ندامی سه‌ركردایه‌تی یه‌كگرتووی ئیسلامی كه سه‌روه‌خێتێك ئه‌ندامی په‌رله‌مانی كوردستانیش بووه جه‌خت له‌سه‌ر هه‌بوونی مه‌ترسی ده‌كاته‌وه له‌شاری كه‌ركووك، به‌ڵام به‌بڕوای ئه‌و كه‌ركووك بابه‌تێكی ئاسان نیه، ده‌ڵێت “له‌م ماوه‌یه‌دا هه‌ست به‌مه‌ترسییه‌ك ده‌كرا كه له‌لایه‌ن شۆڤێنییه‌كانه‌وه بارودۆخه‌كه بقۆزرێته‌وه و په‌لاماری كه‌ركووك بدرێت، به‌ڵام ده‌بێت ئه‌وه‌ش بزانین كه كه‌ركووك بابه‌تێكی ئه‌وه‌نده ئاسان نییه، چونكه ئێستا ئه‌مریكییه‌كان و هه‌موو لایه‌نه‌كانی دیكه له‌سه‌ر خه‌تن بۆ كه‌ركووك، بۆیه وا ده‌زانم باره‌كه ئاسایی ده‌بێته‌وه و پێشمه‌رگه‌ش هه‌ر ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ شوێنه‌كانی خۆیان”، نیگه‌رانی له‌وه‌ش ده‌رده‌بڕێت، كه دوو پارته ده‌سه‌ڵاتداره‌كه‌ی هه‌رێم، به‌بێ ئاگارداری په‌رله‌مان هێزیان جوڵه پێكردووه، ده‌ڵێت “كاتێك هێزی پێشمه‌رگه ده‌جوڵێنرێت بۆ بابه‌تێكی هه‌ستیاری له‌و شێوه‌یه و بمێننه‌وه له‌و شوێنه، یاسای خۆی هه‌یه، بۆیه پێویستی به‌بڕیارێكی په‌رله‌مانی كوردستانه، كه ئه‌ویش له‌چوارچێوه‌ی ده‌سه‌ڵاته‌كانی په‌رله‌مانی كوردستانه، كه به‌داخه‌وه ئێمه نازانین چی ده‌بێت و چۆن ده‌بێت، چونكه پرسمان پێناكه‌ن، له‌وباره‌وه پرس به په‌رله‌مانیش ناكه‌ن”.
له گۆڤاری سڤیله‌وه
