لەساڵیادی شۆڕشی مەزنی ئەیلول بەرەو شۆرشێكی زانستی
تەها بەرواری
“فێركاری بەهێزترین چەكە كە دەتوانی دونیای پێ بگۆڕی” نیڵسۆن ماندێلا
یازدەی سێپتەمبەری ئەمساڵ ٥٠ ساڵ بەسەر شۆڕشی مەزنی ئەیلولی نیشتمانی و دە ساڵ لەسەر ١١ی سێپتەمبەری ٢٠٠١ تێ دەپەڕێت. هەردوو ئەم ڕووداوە گرنگانە كاردانەوەی خۆیان هەبووە بەسەر چارەنووسی گەلی كوردستاندا لەعێراق، هەوڵ دەدەم بە شیكردنەوەیەكی مێژوویی سێرە (تەركیز) لەسەر شۆڕشی میللی كوردستان لە ١١ی سێپتەمبەری ١٩٦١ بكەم، كە من خۆم لەگەڵی لەدایك بوومەو گەورە بوومەو ساتە تاڵ و شیرینەكان لەگەڵیدا ژیاوم.
ئەم گوتارە وێڕای ئەوەی شیكاریەكی سیاسییە لەهەمان كاتدا بەرەنگێكی ڕاشكاوانە باس لەوێستگەكانی جیاوازی دەستكەوتەكان دەكات لەكوردستانی عێراق بەسەركەوتن و ژێركەوتنەكانیەوە. مێژوو وەك ئاوێنەیەك و ئامڕازێك بەكاردەهێنم بۆ ئەوەی تەماشای رابردوو بكەین و ئێستای پێ بخوێنینەوەو داهاتومان لەسەر بنەمایەكی سەركەوتوو دابڕێژین و سەرگوزەشتی ڕابردوو وەك مەشخەڵێك بەكار بهێنین، بۆئەوەی رێگری لەدووبارەبوونەوەی هەندێك كەوتنی وەك ئەوانی رابردوو بكەین. ئەم كارە بەخوێندنەوەیەكی كرۆنۆلۆژیكی رووداوە گرنگ و هەستیارە سیاسییەكان لەكوردستان و عێراق دەكەین، بەو هیوایەی خوێندنەوەی مێژووی هاوچەرخی عێراق و كوردستان وەك قۆتبنەماییك رێنێشاندەرمان بێت.
پاشخان (بەكگراوەند)
دوای هەڵوەشانەوەی ئیمپراتۆری عوسمانی لەساڵی ١٩١٨ و دروستكردنی دەوڵەتی عێراق كە لەهەر سێ ویلایەتی موسڵ، بەغدا و بەسرا پێكدێت هەستی بزووتنەوەی كوردایەتی دەكەوێتە قۆناغێكی نوێوە. مەرجە پەسەندكراوەكانی دانیشتوانانی كوردستان بۆئەوەی ئازادانە مافی چارەی خۆنووسین دیار بكەن، ئایا دەیانەوێت بەشێك بن لەعێراقی تازە لەڕێگای رێفراندۆمێك پشتگوێ دەخرێن و سەرەتای بێمتمانەیی دیار دەردەكەوێت. رێكەوتنی لۆزان شوێنی رێكەوتنی سیڤەر دەگرێت و بەوەش بناغەی رێگەگرتن لە بەئاشتی چارەسەركردنی پرسی كورد دادەنرێت. عێراقی تازە دەبێتە دەوڵەتێكی پاشایەتی ژێر كۆلۆنیالیزمی بەریتانی لەساڵی ١٩١٩ كە كوردستان بەشێكی گرنگی دەوڵەمەند بە سامانە سروشتیەكان دەبێتە بەشێك لەم دەسەڵاتە تازە. ١٩٢١ شا فەیسەل بەڕەسمی وەك شای وڵات دادەنرێت. شێخ مەحموود ساڵی ١٩١٩ شۆڕش دژی هێزەكانی بەریتانی رادەگەیێنێت و شێخ ئەحمەدی نەمر، بارزانی نەمر دەنێریتە لای بۆ هاوكاریكردنی شێخ مەحموود. ساڵی ١٩٢٢ شێخ مەحموودی حەفید دەوڵەتێكی سەربەخۆ رادەگەیێنێت. بەریتانیەكان هێرش دەكەنە سەر سلێمانی و ساڵی ١٩٢٤ سلێمانی دەكەوێتە ژێر داگیركردنی هێزە بەریتانیەكان. بارزانی نەمر لەنێوان ساڵی ١٩٢٠-١٩٢١ دا لەگەڵ هێزێكدا دەچێتە هاواری (ئەندرێرێك) پاشای ئەرمەنیەكان لەتوركیا و پاشا و چەندین ئەرمەنیش لەكوشتارەكەی ئەرمەنییەكانی توركیا رزگار دەكەن و ئەندرێرێك شا و خێزانەكەشی دەگەیەننە سوریاو خۆشیان تا دەگەنەوە زاخۆ (١٤) شەهید دەدەن. ساڵی ١٩٣٢ یەكەمین شۆڕشی بارزان دەست پێدەكات، لەكاتێكدا عێراق دەبێتە وڵاتێكی سەربەخۆ و هەروەها دەبێتە ئەندامی كۆمەڵی نەتەوەكان (عۆسبەتولئۆمەم) بەبێ پابەندبوون بەو مافانەی كە پێشوەخت بۆ كوردەكان دانپێنراوبون. بارزان دەبێتە ئامانجی هێرشەكانی بەریتانی. ١٢-٧-١٩٤٣ بارزانی نەمر پاش ژیانێكی پر لەئازارومەینەتی، بەیارمەتی حیزبی هیوا و چەند كەسانێكی نیشتمانپەروەر لەسلێمانی دەرباز دەبێ و دەگاتە شارۆچكەی (شنۆ)ی كوردستانی ئێران. حزبی هیوا یەكەمین حزبی سیاسیە لەكوردستانی عێراق لەو كاتەدا و باوكی رەحمەتیشم عەبدلڕەحمان عەلی پێش ئەوەی چاوی بەبارزانی نەمر بكەوێت و ببێتە ئەندامی پارتی ئەندام بوو لەحزبی رزگاری و هیوا. (لەشوێنی خۆی دایە كە یادی تێكۆشەری گەورەی كوردستان رەفیق حلمی بكەینەوە، كە دەورێكی كاریگەری هەبوو لەو كاتەدا و ئەستێرەیەكی گەشی ئاسمانی كوردایەتیە كە یادی هەمیشە بە بەرزی ڕادەگیرێت).
هەردوو حكومەتی عێراق و ئێران، هەریەكەیان (٥٠٠٠٠) دینار پاداشت بۆ سەری بارزانی نەمر تەرخان دەكەن، بەڵام بارزانی لە ٢٨-٧-١٩٤٣ دەگەڕێتەوە ناوچەی بارزان و لەماوەی دوو مانگدا پتر لەدوو هەزار پێشمەرگەی لێ كۆدەبێتەوەو شۆڕشی دووەمی بارزان ١٩٤٣-١٩٤٥ بەڕابەرایەتی سەركردەی قارەمانی كوردستان لەسەدەی بیستەم، مەلا مستەفای بارزان دەست پێدەكات و ناوچەیەكی بەرفراوان لەهەرێمی كوردستان دەكەوێتە ژێر دەسەڵاتی شۆڕشەوە. هێرشێكی گەورەی هێزەكانی ئاسمانی ڕاف (رۆیاڵ ئێرفۆرس) واتە هێزەكانی ئاسمانی پاشایەتی بەریتانی دژی هێزەكانی بارزانی دەستپێدەكات و بارزانی گورزی گەورە لەهێزی داگیركەر دەدات.
١٩٤٦ پارتی دیموكراتی كوردستان بەفەرمانی بارزانی دادەمەزرێت و بناغەی ستراتیژێكی سیاسی تازەی خەبات دادەمەزرێت. پێش ئەوەش هەر دوو حزبی رزگاری و هیوا خەباتێكی سیاسی باشیان نواند لەپێناو مافەكانی گەلی كوردستان.
بارزانی نەمر لەدامەزراندنی كۆماری كوردستان لەمەهاباد دا نەخشێكی جوامێرانەی هەبوو لەپارێزگاریكردنی ئەم كۆمارە كۆرپەیە. لەگەڵ هێزەكانی شەڕێكی شێرئاسای كرد و لەدوای شكستی كۆماری كوردستان لەشەڕێكی مێژووكرددا لەگەڵ هێزی هەر سێ وڵاتی ئێران، عیراق و توركیا رۆژی ١٨-٦-١٩٤٧ لەگەڵ ٥٠٠ لەپێشمەرگە فیداكارەكان لەچەمی ئاراسەوە چوونە یەكێتی سۆڤیەت، دوای كودەتا بەسەر رژێمی پاشایەتی لە ١٤-٧-١٩٥٨ و دامەزراندنی كۆماری عێراق لەساڵی ١٩٥٨ لە ٦-١٠-١٩٥٨ بارزانی نەمر گەڕایەوە بۆ عێراق و وەك قارەمانێك پێشوازی لێكرا. مافەكانی كورد لەبەندی سێیەمی دەستوری تازەی عێراق وەك هاوبەش لەگەڵ عەرەبەكان لەعێراق دانیپێنرا. زۆری پێ نەچوو مەغروریەتی عەبدولكەریم قاسم وای كرد كە هەموو ئەوانەی هاوكارو پشتگیری بوون لەم رەوشە تازە پشتی لێیان كرد و پاشگەزی لەمافەكانی كوردیش كرا و رێگای ئاشتی لەبەردەم كورد گیرا و رژێمی قاسم پارتی دیموكراتی كوردستانی وەك حزبێكی ئاشكرای یاسایی هەڵوەشاندەوەو ناچار كورد دەستی بەخەباتی سیاسی نهێنی و خەباتی چەكداری كرد، بلێسەی ئاگری شۆرشی ئەیلول لەگەلی زاخۆ دەستیپێكرد و بە رەسمی شۆڕشی ئەیلول لە ١١-٩-١٩٦١ راگەیەنرا.
مەبەست لەم بیرهێنانەوەو باسكردنی ئەم پاشخانە كورتە مێژووییە، ئەوەبوو كە هاوكارمان بێت لەخوێندنی رەوشی رابردوو و تێگەیشتن بۆ ئێستا و داڕشتنی ئایندەیەكی گەشتر.
شۆڕشێكی سەرتاسەری و جەماوەری:
خەباتی سەردەمی شۆرشی ئەیلول قورس بوو، دونیا دوو جەمسەر بوو، دوو زلهێزی ئەمەریكا و سۆڤیەت. لەگەڵ هەر لایەك دۆستایەتیت هەبوایە لایەكەی تر بەگومانەوە تەماشای تۆی دەكرد. گەر ئێستاش تەماشای نووسینی هەندێك نوسەری كورد بكەیت بەئاشكرا ئەم راستیە تێدا دیار دەكەوێت. رێگاوبان ناهەموار و سەخت بوون. ئەوەی ئەمڕۆ ناوی لێدەنرێت تەكنۆلۆژیای راگەیاندن (جگە لەتەلەفزیۆن و رادیۆ) لەدایك نەببوو. رێژەی نەخوێندەواری زۆر بەرز بوو. رەوشی جیۆپۆلیتیكی كوردستان كارئاسانی نەدەكرد. بەكورتی دەستپێكردنی شۆڕشێكی گەورەی وەك شۆڕشی ئەیلول كارێكی هێجگار گەورەبوو ئەگەر نەڵێم ئەستەم بوو. بەئینگلیزی پێی دەڵێن (میشن ئیمپەسیبڵ) واتە مەئموریەتێكی نامومكین. لەگەڵ ئەوەشدا تێكەڵكردنی كاری حزبی و لەشكری و ڕێبەرایەتیەكی حەكیمانەی جێی باوەڕ كە متمانەی بەخۆی و میللەتەكەی هەبوو زۆری نەخایاند كە شۆرش لەخانەقینەوە تا زاخۆ بووە راستیەكی حاشا هەڵنەگرو میللەتی كورد خرۆشا و ئامادەی گیانبازی بوو، بەشێوەیەك هەموو فیداكاریەكی بەئەركی سەرشانی خۆی دەزانی. بارزانی دوای ئەو هەموو ئەزموونە روئیای ئاشكرابوو. ستراتیژەكانی كاركردنی دیار بوون. فیداكاری میللەتیشی لەپێش چاوبوو لەگەڵ هەموو ئەو بەربەستە ناوخۆیی و دەرەكیانەی كە هەبوون ڕۆژ بەرۆژ متمانەی خەڵك بەبارزانی و بەشۆڕش بەهێزتر دەبوو.
پاشخانی درەخشانی تێكۆشانی خێزانی و شارەزایی باشی بارزانی لەزانستی لەشكری و شەڕی پارتیزانی و زانستی سیاسی و شارەزایی كۆمەڵایەتی و مانەوەی لەیەكێتی سۆڤیەت، سەركردەیەكی بلیمەتی لێ دروست كردبوو كە خاوەن كاریزمایەكی رێبەرایەتی یەكجار بەهێزو گەورە بێت و هەیبەتی تایبەتی خۆی بوو. هەموو ئەم فاكتەرانە پێكەوە هاوكار بوون لەوەی كە شۆڕشی ئەیلول ببێتە شۆڕشێكی گشتگیر بۆ بەرگریكردن لەناسنامەی نەتەوایەتی خەڵكی كوردستان.
یەكەمین بەرهەمی ئەم شۆڕشە كە لەمێژوودا دیكۆمێنت كراوە رێكەوتنی یازدەی ئاداری ١٩٧٠ بوو. كە (گفتۆگۆكانی ساڵی ١٩٩١یش لەگەڵ دەسەڵاتی بەغدا لەسەر بنەمای رێكەوتنی١٩٧٠ بوو). كە وەك چۆن ئێستا دەسەڵاتدارانی تازەی بەغدا كات دەكوژن بۆ كوشتنی ماددەی ١٤٠ و بەخشكەیی پرۆژەی یاسای نەوت بەنەفەسێكی سەنترالیستی دەرباز دەكەن، ئەو كاتەش هەمان سیاسەت پیادەكرا و دوای ٤ ساڵ لەئۆتۆنۆمی جگە لەهەوڵی تیرۆركردنی بارزانی نەمر و هەوڵی تیرۆركردنی شەهیدی سەركردە كاكە ئیدریسی جوانەمەرگ كە لەو هەوڵەدا تێكۆشەرێكی تر كە ئەویش یەكێكە لەسەركردە لەشكرییە ناسراوەكانی شۆرشی ئەیلول “كاك حەمید بەرواری” كە ئەمساڵ لە ١٣-٥-٢٠١١ دا كۆچی دوایی كرد، بەسەختی برینداركرا.
بەبڕوای من رووداو و رێككەوتن و پاشگەزبوونەوەكان بەرانبەر بەپرسی كورد و لێكچوونیان لەگەڵ ئەوانی ئەم سەردەمەش ئەوەمان پێدەڵێت لەگەڵ دروستبوونی عێراقدا ویستێكی سیاسی هەڵقۆلاو لەباوەڕ بۆ چارەسەركردنی پرسی كورد، تائێستاشی لەگەڵدا بێت لەو وڵاتە لەدایك نەبووەو باوەڕیش ناكەم (لەرۆژگارێكی نزیكدا) لەدایك ببێت. ئەگەر شتێكی واش رووبدات بێگومان دیاردەیەكی تازە دەبێت. هەر دروستنەبوونی ئەو ویست و بڕوایەش وای كرد كە سەر لەنوێ گەلەكۆمەكی دژی كورد دەستپێبكات و رێكەوتننامەی جەزائیر لە ٦-٣-١٩٧٥ مۆربكرێت بەهیوای ئەوەی خواستەكانی ئەم میللەتە هەمیشە ژێرگڵ بكرێت.
پێش هەڵگیرسانی شۆڕش و دوای هەڵگیرسانی شۆڕش:
پێش هەڵگیرسانی شۆڕش، كورد دەچەوسێنرانەوەو هیچ جۆرە مافێكی نەتەوەییان نەبوو. كورد مافی خوێندن بەزمانی كوردی نەبوو. نەیدەتوانی شانازی بەناسنامەی خۆیەوە بكات، عێراق پاشگەزبووەوە لەبڕواهێنان بەو مافانەی لەدوای دامەزراندنی سیستەمی كۆماری لەساڵی ١٩٥٨ ئاماژەیان پێكرا كە كوردو عەرەب هاوبەشن لەعێراقدا.
شۆڕشی ئەیلوول و دیاردە باشەكانی:
• سەركردایەتی شۆڕش كاری حزبی و لەشكری لەكاری مەدەنی سەرپەرشتیكردنی ناوچە ئازادەكان جیاكردەوە.
• ئەنجومەنی یاسادانان و راپەراندن دامەزران و بەو شێوەش بنەمای كارێكی دامەزراوەیی و حكومەتی داندرا.
• دادگای باڵای تاوانەكان دامەزرێندرا، بۆ ئەوەی بەشێوەیەكی یاسایی كێشەكانی ناو كۆمەڵگە چارەسەر بكات.
• بەزمانی كوردی قوتابخانە لەتەواوی ناوچەكانی ژێڕ كۆنترۆڵی شۆڕش (هەموو قۆناغی خوێندن لەسەرەتایی تا زانكۆ) كەوتنە كار و پرۆسەی خوێندن نەك تەنها نەوەستێنرا بەڵكو گەشەی سەند). من خۆم یەكێكم لەو قوتابیانەی كە لەدۆڵ و شاخەكانی ناوچەی بەرواری تا كۆتایی پۆلی ٦ی سەرەتایی لەقوتابخانەی شۆڕش خوێندوومە.
• زمان و ئەدەبی كوردی لەساڵەكانی ١٩٧٠/١٩٧٥ دا گەشەیەكی جۆری باشی كرد.
• سیستەمی تەندروستی تایبەت بەخۆی هەبوو.
• كورد داوای تەنها مافەكانی خۆی نەكرد، بەڵكو هاوكات داوای مافی نەتەوەكانی تریشی كردو شۆڕش دروشمی دیموكراتی بۆ عێراق و ئۆتۆنۆمی بۆ كوردستانی وەك داوایەكی شۆڕشی كوردستان بەرزكردەوەو بەوەش سەلماندی كە خەمخۆری دیموكراسیە لەگشت عێراقدا.
• هەستی میللی لەناو كوردستاندا زۆر پەرەی سەند. مرۆڤ شانازی دەكرد بەكوردستانیبوونی خۆی.
• شۆڕش لەگەڵ هەموو سەختی سیستەمی دوو جەمسەری ئەو كاتەدا دیپلۆماسییەكی چالاكی هەبوو لەگەڵ جیهانی دەرەوە.
• كۆمەڵەی خوێندكارانی كورد لەئەوروپا دەورێكی باڵایان هەبوو لەناساندنی شۆڕشی كوردستان و ئەو زۆڵمەی لەسەر كورد هەبوو.
• جگە لەكورد نەتەوەكانی تریش كە لەكوردستان دەژین دەورێكی چالاكیان هەبوو لەشۆڕشی ئەیلولدا.
• پەیوەندی بەتێكۆشەرانی پارچەكانی تری كوردستان زۆر بەهێز بوو، ژمارەیەك لەپێشمەرگەكان خەڵكی پارچەكانی تری كوردستان بوون، ئەمەش سیمای نەتەوەییبوونی شۆڕشی ئەیلولی لەپراكتیكدا نیشاندەدات.
• چونكە رووبەرێكی بەرفروانی ناوچەی ئازادكراو هەبوو و باوەڕی بەفرەحزبی بەهێز بوو، شۆڕشی ئەیلول دەرگای ئاواڵە بوو بۆ هەموو تێكۆشەرانی عێراق بەتایبەتی لەكاتی تەنگانەدا.
• لەگەڵ هەموو هەوڵێكی رژێمە یەك لەدوا یەكەكانی عێراق هەرگیز بارزانی و سەركردایەتی شۆڕش دەرفەتی ئەوەیان نەدا شۆڕشی كوردستان لەڕێبازی رەوای خۆی لابدات و هەوڵ و رووبەڕووبوونەوەكانی ببێتە شەڕی كورد و عەرەب. فەتوای ئایەتۆللا موحسن حەكیم لەحەرامكردنی شەڕ دژی كورد سیمبۆلیزەی ئەو سیاسەتە گەشە دەكات كە لەنێوان بارزانی نەمر و بنەماڵەی حەكیمدا هەبووەو هەر ئەو كارە ستراتیژیە درێژخایەن و ژیرانەی بارزانی نەمر بوو كە تاكو ئێستاش وەك سەرمایەكی میللی كورد بەرهەمی دەخوات.
• هەمیشە دەرگای گفتۆگۆ كراوە بووەو هیچ دەرفەتێك بۆ گفتۆگۆ بەفیڕۆ نەدراوە. بارزانی و سەركردایەتی شۆڕش باوەڕی تەواویان بەدانوستاندن هەبووە. ئەم باوەڕەو بەهێزی شۆڕش و سەكردایەتی بەهێزی بارزانیش وایكردبوو كە شاندەكانی حكومەت بێنە لای بارزانی.
• یەكێك لەتایبەتمەندییەكانی سەرۆكی نەمر بارزانی، ئەوە بوو كە لەكاتی گفتۆگۆكانی ئاداردا كەسانێكی دەنارد بۆ دانوستاندن كە پۆست و پلەیان لەبەغدا نەبوو یان بەتەمانەبوون وەریبگرن كە ئەمە ستراتیژیەتێكی ژیر و ستراتیژیك و تیژبینانەی جەنابی بارزانی بووە.
بەدۆكۆمێنتكردنی شۆڕشی ئەیلول:
یەكێك لەو رەخنە نادروستانەی كە لەكاتی كاركردنم لەلاوانی كوردستان وەك وەزیری وەرزش لاوان هەمیشە دژی بووم ئەوە بوو، كە لاوی كورد ئینتمای لاوازە. لاوی كورد مێژووی خۆی نازانێ و كۆمەڵێ رەخنەی تر.
هەموو ئەو رەخنانەش بەتایبەت لەبارەی شۆڕشی ئەیلول و ئاگایی لاوان پرسێك دەوروژێنێك كە پێویستی بەوەڵامدانەوەیە. ئایا توانیومانە مێژووی شۆرشی ئەیلول دۆكۆمێنت بكەین و مەتریالێكی زیندوو لەمێژوو بخەینە خزمەتی لاوان تاكاری لەسەر بكەن و لەسەری بنیاتبنێن؟
بێگومان ئەگەر بڵێین بەڵێ بۆ وەڵامی ئەم پرسیارە ئەوە بۆ سەلماندنی ئەو بەڵێیە پێویستمان بەداتا، واتە زانیاری دەبێت. بەڵام بەداخەوە لەكاتی گەڕان بۆ داتاو زانیاریش جگە لەپەرتوكی زۆر بەنرخی جەنابی سەرۆك مەسعود بارزانی كە بەوردی لەسەر شۆڕشەكانی بارزانی یەكەم و بارزانی دووەم و شۆڕشی ئەیلول فاكتی زۆر بەنرخی پێشكەش بەدیرۆكناسان و هاوڵاتیان و پسپۆران كردووە، هیچ شتێكی خۆماڵی ترمان بەدەست ناكەوێت، ئەگەر هەیە لەكوێ بەدەست دەكەون؟ ئەگەر بەدەست دەكەون تا چ راددەیەك متمانەپێكراون وەك سەرچاوەیەكی زانستی و مێژوویی؟
با لەڕووی هونەری بەتایبەت سینەماییەوە تەماشا بكەین، تاكو ئێستا تا ئەو راددەی من زانیاریم هەیە نە فیلمێكی سینەمایی رەسمی و نە فیلمێكی تەلەفزیۆنی رەسمی و نە رۆمان و نە مۆزەخانە و… بەرهەمی تر نەبووە بۆ گواستنەوەی راستیەكان و گێڕانەوەی قارەمانیەكان و شەڕی بەرگری و خۆڕاگری خەڵكی كوردستان. (ئەگەر هەش بن وەك پێویست رۆڵی پێویستی خۆی نەبینیوەو ئەو بۆشاییەی پڕ نەكردووەتەوە).
گەر ئێمە تەنها تەماشای ناوچەی باڵەكایەتی واتە ناوپردان و چۆمان و دیلمان و قەسرێ و گەڵاڵە و هەروەها رانیە و سەنگەسەر بكەین، چەند شوێن هەیە كە تا ئێستا لاوی كوردستان نەك هەر نەیبینیوە بەڵكو ناشزانێت چی لەو ناوچانە روویداوە. ئەوە دەمانگەیەنێتە سەر ئەو وەڵامەی كە ئەوە گەنجەكان نین ئەوە لاوان نین بێئاگان لەمێژووی خۆیان، ئەوەندەی كە سەركردایەتی سیاسی كوردستان بەرپرسیارە لەوەی ئەرشیفێكی دەوڵەمەندی مێژوویی لەگشت بوارەكاندا بخاتە خزمەتیان و بكاتە بەشێك لەپرۆگرامی خوێندن بۆ تەمەنی جیاوازو مەتریالی گونجاوی هەبێت.
دەرەنجام: لەئەیلولی مەزنەوە بۆ ئەیلولی زانست
• مێژووی دوور و نزیكمان بیرمان دەهێنێتەوە بەوەی كە دەسەڵاتدارەكانی نەتەوە زۆرینەكان كە كورد لەگەڵیاندایە تائێستاش باوەڕیان بەڕێزگرتن لەمافە نەتەوەییەكانی كورد نیە. ئەوەی ئێستاش كورد بەدەستیەوەیە دەستكەوتێكی بەدەستهاتووە لەسەر ئەساسی هێزی خودی كورد خۆی، نەك پێدراو و سەرچاوەگرتوو لەباوەڕی ئەوان، بەوەی كە كورد ئەو مافەی هەیە، بەڵام دەستكەوتێك كە لەسەر بنەمای هێزو هاوكێشەی سیاسی نێونەتەوەیییە بەدەستهاتبێت. كاركردنێكی سیستەماتیكی بەردەوام و بە بەرنامەو ئامانجداری لەگەڵ نەبێت نەك ناتوانرێت بچەسپێنرێت بەڵكو بەردەوام مەترسی لەسەر دەبێت، بۆیە نابێت سستی بنوێنین لەمبارەیەوە.
• قۆناغی شەڕی چەكداری وەك سەرەتایەك بۆ بەرگریكردن لەناسنامەی میللی نەك تەنها كارێكی ڕەوابوو بەڵكو كارێكی گرنگ و پێویستیش بوو. بەدیتنی من لەقۆناغی ئێستادا گشت پارچەكانی كوردستان ئەو قۆناغەیان تێپەڕاندووە. بۆیە دەبێت لەبیر نەكەین سەردەم ئێستا گۆڕاوە و شێوەی خەباتیش فۆرم و نۆرمێكی تری گەرەكە، ئێستا هەر شۆڕشێكی چەكداری نەك تەنها كۆتایی بەتوندوتیژی ناهێنێت، بەڵكو نەوەیەكی نەخوێندەوار و وڵاتێكی وێران بەدوای خۆیدا بەجێدەهیڵێت و كاردانەوەی نێگەتیڤی لەسەر رەوتی پێشكەوتنی كۆمەڵگا دەبێت و ساڵەهای ساڵ پاشمان دەخات لەگەڵ ركابەرەكانمان.
• یەكێك لەو فۆرمانەش كە ئەمڕۆ خەباتی كورد دەیخوازێت و كورد دەتوانن ڕۆڵێكی بەرچاوی تێدا ببینن بەدیتنی من خەباتی زانستییە لەگشت بوارەكاندا. بۆ نموونە بەهەبوونی فیلمسازی باش جگە لەوەی دەتوانین مێژووی رابردوومان بەزیندویی لای نەوەكانی ئێستاو داهاتومان بهێڵین دەتوانین پێگەیەكی تایبەتی لەوڵاتانی تری جیهان بۆ دروست بكەین. بە تیاتر دەتوانین رابردوو و دیاردەكانی كۆمەڵگا وەك نموونە بەشێكی بەرچاوی میللەتی خۆمان ئاگادار بكەین. بەڕۆمان و چیرۆكی فرەڕەنگ و فرە رەهەندو فرە ستایل دەتوانین مێژووی كۆن و تازە و داهاتومان بەجۆرێك لەگەڵ پێشكەوتنی رەوتی كۆمەڵگا تۆمار و پێشكەش بەهاوڵاتیان بكەین.
• دەتوانین بەڕێگای مۆزەخانەی جۆراوجۆر و بەكەڵكوەرگرتن لەتەكنیك و تەكنۆلۆژیای تازە دوێنێ و ئێستا و داهاتوو پێكەوە گرێ بدەین. پێكەوە گرێدانێك كە كەس ماندوونەكات و بەڵكو ببێتە مایەی شانازی و هەروەها سەرچاوەیەكی ماددیش بۆ وڵات، نەك تەنها بەزیندوویی ڕاگرتنی مێژووەكەمان. گرنگە شاخ بەشاخ، ئەشكەوت بەئەشكەوت، دۆڵ بەدۆڵ، شەهید لەدوای شەهید، هونەرمەند بەدوای هونەرمەند، هۆزانڤان بەدوای هۆزانڤان، سەركردە دوای سەركردە. مۆزیكساز دوای مۆزیكساز و مۆزیكژەن دوای مۆزیكژەن، خۆڕاگری دوای خۆڕاگری، شوێن بەشوێن و بەكورتی لەهەموو بوارێكدا كە نەخشیان هەبووە لەزیندوو بەجێهێشتنی نەتەوەی كورد لەكاتی ئێستادا سیاسەتێكی تازەی بۆی دابڕێژرێت. بۆچی وڵاتانی تر داهێنانی زانستیان هەبێت كوردستان شتێكی نەبێت كە ساختی خۆی بێت و ناوبانگی جیهانی پێ پەیدابكات؟ بۆچی شاكارێكی سینەماییمان نەبێت كە شاشەی سینەماكانی وڵاتانی تر داگیر بكات لەجیاتی ئەوەی رژێمە داگیركەرەكان بەداگیركردنێكی تری فەرهەنگی دەستكەوتەكانی ئێستاشمان بەهێزی زانست لەدەستمان دەربهێنن؟ بۆچی كتابێكی نموونەییمان نەبێت كە زوڵم و ستەمی میللیمان بەجۆرێك باس بكات كە هەموو جیهان لێی ئاگادار بێت؟، بۆچی ئۆركێسترایەكی نیشتمانیمان نەبێت كە ناوبانگ دەربكات لەجیهان؟، بۆچی دەبێت ئێمە بەشانازییەوە لەسەر شاشەی تەلەفزیۆنەكانی كوردستان باس لەپزیشكی ئێرانی و ئەردەنی و لوبنانی وڵاتانی تر بكەین، لەكاتێكدا كە ژمارەیەكی زۆر پسپۆری كوردستانیمان هەیە لەدەرەوەی وڵات كە حەسرەتیانە خزمەت بەكوردستان بكەن و سەرچاوەیەكی ژیانیش بێت بۆ ئەوان؟
بۆیە دەكرێ بڵێم ئەمڕۆ كورد لەپێناو زیاتر سەلماندنی خۆی لەپێناو زیاتر ناساندن و چەسپاندنی دەستكەوتەكانی پێویستی بەتۆمارو درێژەپێدانی شۆرشی ئەیلولێكی ترە، بەڵام شۆڕشی ئەیلولی ئەمجارەیان لەپەنای دەستكەوتەكانی ئەیلولی زێڕێنی ڕابردوومان دەكرێت و دەكرێت ناوی ئەیلولی زانستی بێت كە زیاتر خزمەت بەكێشەی میللیمان و پێگە و نفوز و هێزو دەسەڵاتی كوردستان دەكات. ئەم خەباتە جگە لەوەی زۆر شارستانیەو دەبێتە هۆی تێكەڵكردنی هەموو تواناكانی كوردستان لەهەمان كاتدا دڵنیام بە پەبلیك دیپلۆماسیەكی زیرەكانەی بەبەرنامە واتە سمارت و سۆفتپاوەر یا خود هێزی ژیر و نەرم دەرفەتێكی تازە بۆ كوردستان دەڕەخسێنین. كارێكی لەم جۆرە دەرفەتی ئاشتی زیاد دەكات، دەستكەوتی میللی زیاتر دەكات، تەشەنوجی ناو كۆمەڵگا كەم دەكات، پۆلیتیزەكردنی نێگەتیڤی كۆمەڵگا خاودەكاتەوە، ئەنرژی پۆزەتیڤ زیاد دەكات و ئەنرژی نێگەتیڤ كەم دەكاتەوە. لەهەمووی گرنگتر ئەوەیە ژیان واتایەكی تازە دەدات و تەندروستی كۆمەڵگا باش دەبێت و هەر هەموومان لەسایەیدا حەساوەو ئارام و خۆشگوزەران دەبین. ئاوەدانی فیزیكی بەبێ تێكەڵكردنی ئەم كەرەسانە و بەتایبەتی كولتور تاموچێژی نابێت و دینامیكیەتی ناوكۆمەڵگا تەنها رۆكەشی بەخۆیەوە دەبینێت و نابێتە چەترێك بۆ پاراستنی دەستكەوتەكانمان.
ئەوەی لێرەدا باس دەكرێت خەون و خەیاڵێكی بەر سێبەر نییە، بەڵام هەر كەس و میللەتێك بوونی نابێت، گەر خەونی گەورە واتە شائامانجی نەبێت. بۆیە ئێمە دەبێت خەونی گەورە ببینین! ستراتیژی تازە بۆ پیادەكردنی خەونەكانمان دابڕێژین! پلانی وردی كار بۆ بەگەڕخستنی ستراتیژیە تازەكان دابرێژین! كەسی شیاو لەشوێنی شیاو دابنێن! تیمكاری پێویست بكەین! لەهەمووی گرنگتر ئەوەیە ئەو كەسەی دادەنێین خولیایەكی بەهێزی خۆیشی هەبێت بۆئەوەی بتوانێت داهێنان بكات لەكارەكەی. بەبێ هەبوونی ئەو خولیایە بەرهەمی باش و داهێنان پەیدا نابێت و دەبین بەپاشكۆی میللەتان و هەمیشە خۆمان بەقوربانی دەبینین و گلەیی لەخەڵكی تر دەكەین. دەبێت تواناسازی بەردەوام لەگشت بوارێكدا بكەینە بەرنامەیەكی هەمیشەیی و درێژخایەنی خۆمان!
زۆر دڵنیام لەدوای كارێكی جددی وەها دەتوانین مێژوویەكی پرشنگدار بۆ خۆمان و نەتەوەكەمان تۆمار بكەین. دەستپێكردنی كارێكی لەم چەشنە ئەمڕۆ باشترە لەسبەینێ بۆئەوەی سەربەرز بین بەرامبەر بەخوێنی شەهیدان و خۆڕاگری میللەتەكەمان!.
ئەم بابەتە لە ژمارە ٩٩ ی گۆڤاری سڤیل چاپکراوە.
