کوشتنی ئەدەب و هونەر” گەردەلول” وەک نمونە
ئارام ئەحمەد/ هۆڵەند
کە تاکڕەوی خێڵ وبنەماڵە دەگاتە لوتکە، دڵڕەقیش خەریکی کوشتنی ئابڕو دەبێت، بەوجۆرە کۆمەڵگا سیاڕەنگ وەک هەورە بروسکە لەهەر تاکێکی دابێت،بێدەنگی باڵ بەسەر کۆی کۆمەڵگادا دەکێشێت، ئەوەی کە دێتە دەنگ ئەو گوناهبارانەن کە تاکڕەوی ودڵڕەقی خێڵ وبنەماڵە پاساو دەدەن، کە پەیوەندیە کۆمەڵایەتیەکان تێک دەشکێنرێت، لێکۆڵەرەوەیەکی زانستی کۆمەڵایەتی نابینی سەقاڵی بەیەکەوە نوساندی ئەم پارچە شکاوانە بێت، کە زانستی سیاسەت بەتەواوی لەسەر سکە ئەسڵیەکەی خۆی دەردەچێت، سیاسیەکی بەویژدان نابینین کار لەسەر ئەوەبکات ئەخلاق بکاتەوە بەبەر سیاسەتدا، وەختێک هەموو ژانرەکانی ئەدەب هەڵوەشا، هیچ لێکۆڵەرەوەیەکیش نابینین بێزیان بێت لای لێبکەنەوە، جیاکردنەوەی خێرو شەڕ بەجۆرێک ئەستەم بووە، بۆتە دیمەنێک کەوەک بارودۆخێکی ئاسایی لێبڕوانین و تەماشاکەری کوشتنی ئیرادەی “تاک”ەکەی بین، ئێستا گۆڕەپانی ئەخلاقی ئەدەبی وهونەری ئەوەندە بۆ گۆڕەپانی سیاسەتێکی ئەتککراو ڕاکێشراوە، دەبێت مەحوکمی خەون بینین بین، بۆ دروستکردنی پرۆژەیەکی نوێ، دەقێکی نوێ، ئافراندنێکی نوێ، ئێستا شاهیدی هەموو کوشتنێکین، کوشتنی ئەدەب و هونەر لەو دەڤەرەی ئێمەدا لە هەمو کوشتنەکان بەئازار ترو تراژیدیا ترە، لەشکرێک هونەرمەندی تەمەڵ وترسنۆک بەئارامی بونەتە بکوژێک کە تا ئەنشکیان بە خوێنی بەها کەلتوری و ئەدەبی و هونەریەکان سورە، ئەمەی ڕودەدا بە مانا هەرە فروانەکەی”پاکتاوە”پاکتاوی ڕەگەزیی هەموو ژانرەکانە، پاکتاوی ئیستاتیکاو ماناو هەموو دەلالەتەکانە، کوشتنی “لاساری” بەرهەم هێنەرو خولقێنەری ئەم هەموو بکوژەیە، ئەوە یەکێتی وپارتی بوون” لاساریان” لە تاکی کوردا کوشت، کوتو مت ئەوەی بەعس دەیان ساڵ هەوڵی داو بۆی نەکرا، وەک چۆن هەموو شتێکیان ڕسوا کردوە، تەواوی ژانرەکانی ئەدەبییشیان بە جۆرێک سوک و چروک کردوە، ئینسان گریانی بۆیان دێت، ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ ئەو سەردەمانەی کە بەعس دەسەڵاتدار بوو، کە گەلەکەمان لەژێر سەرکوت و ئازاردا دەیناڵاند، دەیتوانی باشترین داهێنان بکات، لەدوای هاتنی یەکێتی وپارتی و فشە ئازادی، هەموو شتێک لەبار چوو، داهێنان خۆی بە سوچی دۆلاردا هەڵواسیوەو ڕسوا کراوە.
سەرەتا هەمومان دەزانین کە پارتی بەعس کوردی کرد بە ژێر خۆڵەوە، واتە هیچ قەڵەمێک ناتوانێت ئەو ئازارانە بنوسێتەوە کە بەعس لەسەر جەستەی گەلانی عێراق هەڵیکەند، ئەم ئازارانەیش بەشی هەرە زۆری بەر گەلەکەمان کەوت، فەرهەنگی بەعس تەنها ڕەوایەتی دان بوو بە مەرگ، تەنها دانیشتن بوو لەسەر تەرم، لەدوای ڕوخاندنی سەدامیشەوە، شوێن کەوتوەکانی کە یەکێتی وپارتی بوون هاتنە جێگاکەی، ئەمانیش مەستی کاولکاری و مەرگ، ئەمان بەتەنها لە ئینسان کوشتندا میراتگری بەعسیەکان نەبوون، بەڵکو ئەوەی بەعس نەیتوانی لە ڕۆحی ئێمەدا بیکوژێت، کە داهێنانی ئەدەبی وهونەری بوو، ئەمان کوشتیان، کێ دەتوانێ دەقێکمان بداتێ لەم سەردەمەدا شان بدات لەشانی”لانەوازان” خولە چەخماخە” دەیان دەقی تر لە شانۆو هونەری چیرۆک و نواندندا، کام ڕۆمان نووس توانی لە “شاری” حسین عارف و”سەگوەڕ” ی محەمەد موکری و”ژانی گەلی” برایم ئەحمەد و ڕۆمانەکەی”هاشم سەڕاج “و چەندین ڕۆمانی تر تێپەڕێنێت، کێ توانیویەتی لە دەقە شیعریەکانی ئەو سەردەمە تێپەڕێنێت، بۆچی حەسەن زیرەک وماملێ ومەزهەری خالقی و تایەر تۆفیق حەمە ساڵح دیلان ناگەڕێنەوە، کێ بوو وایکرد لەسەردەمی بەناو ئازادی و کرانەوەدا هەموو داهێنان وجوانیەکان لە سێدارە بدرێن، خاك پڕ بێت لەتاوان، ئەدەب وهونەر ببنە کاولە، ئەو بروسکەیە کێ دای لە هونەرمەندە ڕاستە قینەکان و مەیدانی دەنگ و ڕەنگی کردۆتە ئەنفالستان.
بیست ساڵە هونەرمەند کار بۆ حیزب دەکات، لەکوێ پارەی زیادی بدەنێی لەوێ درۆ دەپێچێتەوە، هەمووئەم زەلکاوەش بەرهەمیان هێناوە بەناوی مێژووی گەلەکەمانەوە دەرخواردی خودی گەلەکەمان دەدرێت، بەشێ لە هونەرمەندان گوایە کۆمیدین، تەنها گەڵتە بەوانە دەکەن کە دژی ئاغاکانی حیزب قسەیەکیان هەیە، تەنها دژی ئەو کەسانەن کە لە ڕۆحیاندا”لاساری” ماوەو دەیانەوێت یاغی بن لە نەزمی مەوجود، زۆربەی هەرە زۆری هونەرمەندەکانی تر لە مەیدانی تەمسیلکردن و شانۆدا، هەموو سیناریۆکانیان بریتە لە”پێشمەرگەو شەڕ، قوەت خاسە، ئەمنە سورەکە، گریانی ژن و منداڵ، ملازم موحسین، هەڵواسین، سێدارە، پیکابی سەر ڕێژ لە تەواری و ئەمن، هەڵکوتانە سەر ماڵی خەڵک بە شەو، زانکۆی سلێمانی ئەو سەردەمە، دڵداری و دابڕان، قڵیشانەوەی ناوبازار، ئیعتراف کردن، جاش، تیرۆر، لاڵانەوە کوڕوزانەوە” ئەم وێنانەمان ئەوەندە دیووە ئیتر هیچمان لا بەجێناهێڵێت، هەمو ئەمانەیش پڕە لە زیادەڕەوی و هونەرمەندەکان تەنها بۆ پارە ڕۆڵ دەگێڕن نەک مەرامێکی ئینسانی یان پەیامێکی نەتەوەییان پێبێت و بیانەوێت مێژوو وەک خۆی بگێڕنەوە، تەنها بە قارەمان کردنی سەرانی یەکێتی وپارتی و بنەماڵەی بارزانییەو هیچی تر، هەر ئەوەی کە سەدام دەیکردو هەموو ساڵێک فلیمێکی پیشان دەداین لەسەر قارەمانیەکانی خۆی چۆن لە زیندان ڕایکردوەو تەقەی کردوە لە عبدولکەریم قاسم و چۆتە سوریا ومیسرو ئەم قسە پوچانە، ئێستاش هەر ئەمە بۆتە مۆدێل و وەسیلەیەک بۆ گەوجاندنی خەڵک وپارە پەیداکردن.
“گەردەلول” کە ئێستا لە تیڤی کوردسات پیشان دەدرێت و سێهەم بەشیەتی، لەگەڵ بەشی یەکەم و دووەم هیچ جیاوازیەکی نییەو ناشیرین ترین جۆری کارکردنە لەو مەیدانەدا، دەرهێنەرەکەی هەمان ڕوداوەکانی بە جۆرێکی ترو بە کارئەکتەرێکی ترو لە شوێنێکی تردا گێڕاوەتەوە، جگە لە هەزار بارە کردنەوەی ئەو وێنانەی بیست ساڵە دەرخواردمان دەدرێت ودەیان بینین هیچی ترمان پێناڵێت، خاڵی لە فکرو داهێنان، خاڵی لە مەعریفە، لە ئەقڵ و زانست.
