چیا عەباس
دوای ئەوەی دەسەڵاتدارانی پارتی پێداگریان كرد لەوەی رێكەوتنی حوكمڕانی لە گەڵ گۆڕاندا هەڵبوەشێننەوە بە لێسەندنەوەی پۆستی سەرۆكی پەرلەمانیشەوە، ئیتر ئەو پێداگریە وەك بڕیارێكی حیزب راگەیاندرا و خرایە بواری جێبەجێكردنەوه.
ئەگەر گۆڕان لە حكومەتدا نەمێنێتەوە كۆتایی دنیا و كوردایەتی و گۆڕان نیه، بەشێك لە گۆڕانخوازان دوای ئەزمونێكی تاڵی زیاتر لە ساڵێك لە حكومەتدا پێیان باشە گۆڕان دەستی كراوەتر بێت بۆ هەڵسەنگاندن و پێداچونەوە و ئەگەرەكانی ئایندە، دڵنیاشن ئەمجارە جیاواز لە جاران بەپشتیوانی جەماوەرێكی زۆری خەڵك و لایەنگرانی هێزەكانی تر گۆڕان كار لەسەر ئەو ئەگەرانە دەكات.
بۆ نمونە یەكێك لەو ئەگەرانه:
دەتوانن بەیەكەوە گردبونەوە (تجمع) یا بەرەیەكی جەماوەری سیاسی بەرفراوان دروستبكەن، بەرەیەك بتوانێت نەخشەی سیاسی باشور بەشێوازێكی جیاواز لە ئێستا دابڕێژێتەوە و شەرعیەتی خۆی لە متمانەی خەڵكەوە وەربگرێت.
ئەزمونی گۆڕان لە دروستبونیەوە پیشانیدەدات كە مانەوەی لە چوارچێوەی بزوتنەوەیەكی سیاسی سنورداردا، وێڕای سەركەوتن و دەستكەوتەكانی، هاویشتیە نێو هاوكێشە و ئاڵۆزیەكی سیاسیەوه، لە ئاكامیدا دوچاری ململانێ و ناكۆكی سیاسی گەورەی كرد كە نە گۆڕان بەتەواوی ئامادەسازی بۆ كردبو و نە هێزەكانی تریش بە ئەقڵیەت و پرۆسەیەكی كراوە بەرێیان كرد، هاوكاتیش گۆڕان لە نێو هێزە سیاسیە دەسەڵاتدارەكاندا هەر وەك هەمو لایەنەكان دۆستێكی راستەقینەی نەبوە تا پشتی تەواوی پێببەستێت. لەو ساڵانەدا خەڵكی دڵسۆز و رۆشنبیر و چالاكوان لەناو گۆڕان و لە دەرەوەی رەخنەیان لە گۆڕان هەبوە دەربارەی داخراوی و نارو‌نی پلانی مەودا دوری و شێوازی كاركردن و تەنانەت بەشداربونی لە حوكمڕانیدا.
بەرەیەكی بەرفراوان، لە شێوازی كۆنگرەی نیشتمانی ئەفریكا یاخود رێكخراوی رزگاریخوازی فەلەستین، بە دیاریكردنی دروشمێكی سەرەكی بۆ بەرنامەكەی جێگەی بەشی زۆری خەڵكی هەمو چین و توێژ و ئاراستە فكری و سیاسیەكانی تێدا دەبێتەوە، دەبێت هەمویان لەسەنتەری بریاردانی بەرەكەدا بن لە گەڵ رەنگدانەوەی ناسنامەیان لە بەرنامەكەیدا. ئەگەر كارێكی لەم جۆرە كرا پێویستە وەك بەرەیەكی دیموكراسی نیشتمانی بەشێك بێت لە پرۆسەی سیاسی لە باشور و قوڵایی نەتەوەیشی لە بەشەكانی تری كوردستان رەنگبداتەوە. هەیكەلی رێكخراوەیی گۆڕان لە ئیستادا لە گەڵ چەند دەسكاری و زیادەكردن دەتوانێت ببێتە سەرەتایەك بۆ جەستەی رێكخراوەیی ئەو بەرەیە.
با زۆر پێش روداو و ئایندە نەكەوین:
روداوەكانی ئەم ساتە وەختە دوا وێستگەی نێوان گۆڕان و پارتی نین، بەڵكو وێستگەیەكی ئاڵۆز و سەختە و دەشكرێت ببێت بەوێستگەی وەرچەرخاندن.
هەر دولا هێزی گەورەی بزاڤی كوردایەتین، خۆشیان بوێت یا ترش روداو و رۆژگار كۆیانیان دەكەنەوە. دەشێت ئەو دو هێزە ئەمە بدەنە دەستی كات و قەدەر، یاخود لەم قەیرانەی ئێستای نێوانیان سود وەربگرن و بە ئیرادەی سیاسیان پێ بنێنە قۆناغێكی ترەوە.
ئێستا پارتیەكان لە سەرەوە تا خوارەوە لە گۆڕان و سەركردەكانی تورەن، چی بەسەر زمان و ژێر زمانیاندا بێت دەیڵێن و دەشینوسن، هیچ درێغیەكان نەكردوه. گۆڕانخوازان ئەمە بە دیاردەیەكی كاتی دەبینن، چونكە ئەمە یەكەمجار نیە گۆڕان دەكەوێتە بەر شاڵاوی لەو جۆرەوە، بەڵام بە دڵنیاییەوە ئەو هەڵمەتە بێجگە لە تورەبونێكی سروشتی كار لە سەر گۆڕانخازان ناكات و رێگەش نادەن ببێتە برینێك ساڕێژكردنی ئەستەم بێت، چونكە لە ئەزمونەكانی رابوردوەوە، نانبرین و سزادانی سیاسی و تۆقاندن و دەركردن و هەڕەشەی سەربازی و … مەناعەیەكی بەهێز لای گۆڕان دروستبوە. هەروەها هۆكارێكی تری ئەم بێدەنگیە ئەوەیە گۆڕان سەربەخۆیی و ئیرادەی خۆی پاراستوە و بەهیچ هێزیك ناچێتە ژێرباری شتێكەوە دژ بە بەرنامە و بیروباوەڕەكانی بێت، بۆیە پێگە و هێزی خۆی و لایەنەكانی تریش دەبینێت. ناشێت باسی ئەوەش نەكەین گۆڕان و هەڵسوراوان و سەركردەكانی لە سەرەتای دروستبونیەوە و تا ئەم ساتەش هیچ كات پارتی بەدوژمنی خۆیان نازانن و سەیری ناكەن، بەڵكو بەهێزێكی بنەڕەتی ئەم سەردەمەی كوردایەتی و حوكمڕانی لە گەڵ هەڵسەنگاندنی تایبەتی گۆڕان بۆ سیاسەت و شێوازی كاركردنی پارتی لە كوردایەتی و حوكمڕانیدا.
بۆ خۆم پێم باش نیە مەسەلەی گۆڕان و پارتی بدرێتە دەست قەدەر، لە پلەی یەكەمدا كێشەكان لاوەكی نین و تەنها بەنیەتی هەردولا و هاریكاری دۆستەكان دەكرێت زەمینەی لێكتێگەیشتن سازبكرێت. یەكێك لە مەترسیدارترین لێكەوتەی ئەگەری جێهێشتنی بۆ قەدەر بوژاندنەوەی گروپ و تاقمە خۆپەرست و ئۆپۆرچینست و ناحەزەكانە تا لەو گۆمەدا راوی خۆیان بكەن و دۆخەكە بەئاقاری زیاتر ئاڵۆزكردنی كێشەكان ببەن، لە خوا بەزیا بێت گۆرەپانی سیاسی كوردستان ژمارەیەكی كەمی لەو جۆرە تاقمانە لە خۆ نەگرتوه. هەروەها ئەگەر ئەو دۆخە لە دەستی قەدەردا بمێنێتەوە زۆر واردە هەردولا زۆر زیاتر لەیەكتر دوركەونەوە و داببڕێن كە لە ئاكامدا دەبێته هۆكاری دروستبونی بۆشاییەكی گەورە كە هەر لایەك لە گەڵ هەوادارانی خۆی دۆخەكە بەئاراستەی جیاجیادا ئاراستە بكەن.
پارتی و گۆڕان وەك دو هێزی بەئەزمون بیربكەنەوە ئەو شتانە چین هەردوكیان كۆدەكەنەوە، پێم باشە لەم تەوەرەوە دەست پێبكرێت نەك رەشبین ئاسا لە جیاوازیە خەستەكانەوه.
وەك كوردێك و گۆرانخوازێك زۆر دڵتەنگ و توڕەم لە كۆی گشتی روداوە نەخوازیارەكانی خۆپیشاندانەكان و بەرنامەی پارتی بۆ تەحجیمكردنی گۆڕان و فشار خستنە سەری بەو شێوازە نایاساییە و ناڕەوایە. لە ئەزمونی نیو سەدە زیاترم لە ژیانی سیاسی و رەوشی كوردایەتیدا فێربوم كە تورەبون تا ئەو ئاستە سودبەخشە كە فێنكیەك بە دەرونی هەڵچودا بدات، كاتێك تورەیی لە هاوقەوم بكرێتە ئامێرێكی سیاسی ئەوا گرژی و توندوتیژی و كارەساتی لێدەكەوێتەوه.
لە دوا وێستگەی ژیانی سیاسیم لە كوردایەتیدا گۆڕانم هەڵبژاردوە، چونكە ئەو باوەرەم لا دروستبوە و لە ئەزمونم لە گەڵ گۆڕاندا بەهزری تر دەوڵەمەندتر بوە، كە پرۆسەی گۆڕانكاری پێش ئەوەی پرۆسەیەكی سیاسی بێت مەسەلەیەكی ویژدانی و ئەقڵانی و رەوشتیە، هاوكاتیش گۆڕانكاری كاتێك تەوژمی گەورە دەدات و شەپۆلی لێدەكەوێتەوە ئەو ساتەی هەمو پێكهاتەكانی پرۆسەكە لە یەك پانتایی هاوبەشدا دەگیرسێنەوە و لە گەڵ یەكتردا دەكەونە ململانێكردنی ئاشتیانەی سیاسی و فكری هێمن و توند. دوا روداوەكان نەك پێگەی جەماوەری گۆڕانی بەهێزتر كردوە، بەڵكو تەوژمێكی گەورەشی بە هزر و پرۆسەی گۆرانكاری بەخشیوە.
مەترسیە شاردراوەكان
ئەوەی بەرامبەر گۆڕان كرا، پشكی پارتی تێیدا گرنگ و بەرچاو و راشكاوانەیه، پشكی ئەملاو و ئەولای ژێربەژێریش هەیە، هەرچۆنێك بێت رەوشێكی بەرپا كردوە كە هەمو پارادۆكسەكانی سیاسی و حوكمرانی و كۆمەڵایەتی وروژاندوە، پارادۆكسێك زەمینە بەپیتەكەی شكستی حوكمرانی و ناتەبایی بەشداربوان و نائارامی رەوشی سیاسی خۆشە كردوە، پارتی پشكی گەورەی دەكەوێتە ئەستۆ، بەڵام تەنها گەمەكەر نیه، ئەوە نیە لایەنی تر هەن خۆیان لە قەرەی بەرپرسیاریەتی ئەنجامەكان نادەن و وا پیشانی دەدەن تەنها خەمیان چارەكردنی دۆخەكەیه، راست دەكەن یەزدانی گەوره لەم رۆژانەدا وەك فریشتەكان لە باشور دایبەزاندو‌ن، تا ئەوان نەگەیشتبون باشور هەر هەموی بەدەست پارتی و گۆڕانەوە بو. ئەم هەڵمەتە بۆ چارەكردن شیانی هەمو پشتگیری و كارئاسانی و دەستخۆشی كردنێكە، بەڵام بێبەریكردن لە بەرپرسیاریەتی كێشەكان لەمپەرێكی گەورەی بەردەم رێگەچارەیە. كاركردنی هێمنی ئا‌قڵانه لەسەر ئەم دۆخە قاڵبی هەر پێكهاتەیەك دادەرێژێتەوە و كارتەكان رێكدەخاتەوە و ناسنامەكانیش تەنیا بە مۆركی مێژو ناناسرێنەوە، بەڵكو بە پێوەرەكانی ئەرزی واقیعیش. بێگومان هەن رێكخستنەوەی كارتەكان لە روانگای تایبەتی خۆیانەوە دەبینن، ئەگەرێكی بەهێزە ئەمە بەسودی پرۆسەی گۆرانكاری بشكێتەوە، چونكە بەلایەنی كەمەوە دەمامكەكان لە روخسارەكان دەكەون.
حكومەتی كەمینە
یەكێك لەو پرسیارە بنەڕەتی و گرنگانەی لەم قەیرانەدا خۆی سەپاندوە ئەوەیە:
ئایا كۆی گشتی ئیرادەی سیاسی باشور بەیەكەوە لە ئاستی حوكمڕانیەكی یاسایی و دادپەروەرانەی ئارام و جێگیردایە. كورد ئەزمونەكانی فیفتی بە فیفتی، دو ئیدارەیی، دوانەی رێكەوتنی ستراتیژی و حكومەتی بنكە فراوانی تاقیكردۆتەوە، ئەم نمونانە سەركەوتن و شكستیان هەبوە، كورد لە باشور هەنگاوی گەورەی بەرەو پێشەوە ناوە. پشكی گۆڕان لە حوكمڕانی خۆماڵی نزیكەی ساڵێك و چەند مانگێكە، لە گەڵ ئەوەشدا دەبێت پشكی خۆی لە بەرپرسیاریەتی سەركەوتن و شكست و كێشەكان ئاشكرا بكات. زۆربەی ئەو نمونانە لە ژێر فشاری مەترسیەكان لەسەر كورد و دابینكردنی بەرژەوەندیە تایبەتەكان بەپینە و پەرۆكردن راگیرابون. هەمو جارێك كە حوكمڕانی توشی شكست و قەیران دەبێتەوه ئیرادەی سیاسی دێت هەمان فۆرمیڵە و پێكهاتە، كە هۆكارە سەرەكیەكانی دۆخەكەن، بۆ هەمان مەبەست دەخاتەوە گەر. ئەمە نمونەیەكی بێهاوتایە لە دنیادا، بەردەوام پرسێكی شكستخواردو بتەوێت بە شكستكەرەكان راست بكەیتەوە.
كورد لە باشور یەك نمونەی بەردەستی تاقی نەكردۆتەوه، دەشێت یەك حزبی گەورە حكومەت پیكبهێنێت و لایەنەكانی تر لەسەر بەرنامەی بۆ حكومەت لە پەرلەمان دەنگی پێبدەن بێ ئەوەی بەشدار بن، بەردەوام چاودێری بكەن و لێی بپرسنەوە. لەبەرئەوەی چەند بنەما و كەرەسه گرنگەكانی دیموكراسی لای خۆمان باش نەگەیون، ئەگەر هەیە ئەمجۆرە سەركەوتنی باش بەدەست بهێنێت. بیرۆكەیەك دور لە خۆپەرستی حزبی شیانی شێكردنەوە و بیركردنەوەی جدیە، هاوكاتیش ئەم نمونەیە لە گەڵ بنەماكانی دیموكراسیدا گونجاوە (حكومەتی كەمینە).
قسەیەك
ئەركێكی نەتەوەیی و ویژدانی هەر گۆرانخوازێكە هەوڵبدات تا خەڵكی لە تورەبون و نارەزاییەكانی تێبگەن، رو‌نیكاتەوە كە غەدری لێكراوە و مافەكانی بریندار و پێشێل كراون و بەرێگەی یاسایی داوای لابردنی غەدر و دابینكردنی مافەكانی دەكات، جەختیش لەوە بكاتەوە ئەگەر رق و كینە و تۆڵەسەندنەوە و خۆدزینەوە و راكردن لە بەرپرسیاریەتی و نەخوێندنەوەی یەكتر بكرێنە خۆراكی رەوشەكە ئەوا بێگومان رۆژێك دێت هەمو بەیەكتر نامۆ دەبین و یەكتر نا‌ناسینەوه. دروستكردنی كەلێنی نەتەوەیی و دیواری دابران و نامۆبون لە رەوشێكی وادا هەمو كورد لێی زەرەرمەند دەبێت، بۆیە نابێت بەهیچ شێوەیەك رێگە بدرێت ئەمە روبدات.
لە سبەی وەرگیراوە
