محەمەد هەریری
دەیەها ساڵە ڕۆشنبیری کورد بەو پەڕی نەزانیەوە مێژوی خۆی هەڕاج دەکات وپۆزش بۆ دوژمنانی دەهێنێتەوە، بێ ئەوەی لە وردەکاری مێژوو وئەو سەردەمە گەیشتبێت.
بە داخەوە بەشێکی زۆری ڕۆشنبیری کورد وادەزانن، خۆ نیشاندان وەك کەسانێکی پێشکەوتوخواز و سێکیولار بە نەفرەت کردنەوە دێت لە هەموو کلتور و مێژووی با وباپیرانمان، دەیانەوێت بە چاویلکەی ئەمڕۆی سەدەی بیست ویەك مێژووی سەدان ساڵی کورد بخوێننەوە! هەر بۆیەش دەیانبینیت لاوازترین وبێ ئەرزشترین خەڵکن لەناو کۆڕی ڕۆشنبیران. کەس بەقەد ئەو ڕۆشنبیرە کوردانە لە مێژوو دابڕاو و بێ بناغە و لەرزۆک نین لە بەراوردا لەگەڵ ڕۆشنبیرانی میللەتانی تر، کە هەرگیز بە وا بە ئاسانی دژی مێژووی خۆیان نادوێن. چونکە حەزی بە دین نییە، دەیەوێت چواردە سەدە لە مێژووی میللەتەکەی نەفی بکات، زۆر بە سوکی سەیری ناودارانی و هەڵکەوتوانی دەکات، لەبەر خاتری پڕوپاگەندەی مەزهەبی شیعی و فیکری قەومی خەیاڵی ڕقی لە سەلاحەدینی ئەیوبیە، لەبەر پڕوپاگەندەی مەسیحی و بازنە ئیمپریالستەکان هەزاران نەفرەت دەبارێنێتە سەر سمکۆی شکاک، هەرچەندە ئەو کەڵە سەرکردەیە بوە هۆی ڕزگارکردنی بەشێکی زۆری کوردستان لە پلانێکی ئاسوری وئیمپریالی! رقی لە خەلافەتی دەوڵەتی عوسمانیە، بۆیەهەموو تۆمەت واتە واتی ئەرمەنەکان لە دژی کوردەکانی نێو دەوڵەتی عوسمانیش پێ قبولە!
ئەوەی لەو وتارە گرنگە لای ئیمە باسی کۆمەڵکۆژیەکەی ئەرمەنە، کە سەد ساڵی بەسەردا تێپەڕیوە، کەچی کورد لەو ڕۆژگارە خەریکە زۆر گەرمتر لە جینۆسایدی ئەنفالی ٢٧ ساڵەی [١٩٨٨] خۆی یادی دەکاتەوە! ئەو بەپیرچوونە گەرمەش لە ژێر کاریگەری وەهمێکی مێژووییە، گوایە ئێمەی کوردی موسڵمانی دەمارگیر، هەر لە خۆڕایی لەبەر خاتری خەلیفەی موسڵمانانی عوسمانی کوشتاری ئەرمەنە مەسیحیە ئاشتیخواز و پەپولەکانمان کردوە شان بە شانی سوپای تورك! نازانن هەتا ئەو کوشتارە لە سەردەمی خەلافەتی عوسمانی نەبوە بەمانا هەقیقیەکەی چونکە سەردەمی حوکمی ئیتئحاد وتەرەقی بوو کە لە ساڵی ١٩٠٨ وە کودەتای کرد بەسەر خەلافەتی عوسمانی، حوکمێکی سەد دەرسەد جیای دامەزراند لە شوێنی کە سێکیولاریەتی فەرەنسی بوو!
-کارەساتەکانی کورد وئەوانەی خەڵك لێك ناچن!
بە نسبەت کوشتاری ئەرمەنەوە، لە ڕاستیدا هەموو مرۆڤێك لە ئێمە دەبێت ئیدانەی ئەو کوشتارەی ئەرمەن بکات و نوسەری ئەو دێرانەش بە تووندترین شێوە ئیدانەی دەکات، بەڵام ئیدانە کردنی دەبێت بە شێوەیەکی هاوسەنگ و زانستیانە و واقیعیانە بکرێت، نەك بە ڕووحیەتی تاوانبارێکی پەشیمان بوەوە. ئەرمەنەکان دەیانەوێت بۆ خەڵك کەیسەکەیان وا وێنا بکەن، کە خەڵکێکی هەژار و بێ وەی، لەبەرئەوەی مەسێحی بوون، موسڵمانان فەتوای قڕکردنیان دەرکردن، توانیتیان خەڵکێکی زۆر بەو ئەفسانەیە بهێننە باوەڕ، و هەتا ڕۆشنبیرە کوردە ڕۆژنامەوانیەکانیش باوەڕیان کردوە بەو ئەفسانەیە لەبەر تەنکی ئاستی فەرهەنگیان. نەخێر وانیە ئەرمەنەکان وەك خەڵکی کوردستان و هەڵەبجە و ئەنفالستانی کوردستان نەبوون، بێ گوناه و بێ گوناه، تاوانی دژە مرۆیی ئەو تاوانە کۆمەڵکۆژیەیان لە دژیدا بکرێت. کورد لەوەتی هەیە کۆمەڵکۆژیەکی دژی میللەتێکی تر نەکردوە، هیچ کوشتارەکی لە گوندی تورک و فارس و عەرەبانی نەکردوە وەك دەستپێکەر وکەڵەگایی. لە عێڕاق بۆ نمونە کورد گوندێکی عێڕاقیەکانی کۆمەڵکوژ نەکردبوو، لەگەڵ دوژمنەکەی کە سوپای عێراق و عەشایرە عەرەبەکانی ڕژێم بوون زۆر بە بەزەیی تر بوون لەگەڵ خۆبەخۆ! ئەو غەدر و ستەم و نامرۆییەی لە شەڕی نێوان حزبە کوردیەکان ڕویانداوە، چارەگی بەرامبەر دوژمن نەکراوە! لە هەموو جیهان بگەڕێیت، کەس بە قەد کورد ستەملێکراو و بەدبەخت نییە، دەیان و سەدان کوشتاری لە دژدا کراوە، بێ ئەوەی کوشتاری کردبێت، بۆیە گاڵتەم بەو لێکچواندنانەی کوشتاری کورد دێت بە هی خەلکیتر، چونکە خەڵکیتر وەك کورد بێ وەی نەبوون، بەڵکو لە ئەنجامی کاردانەوەی کارە دڕندەیەکانیانەوە تووشی کوشتار بوون، نەك وەك کورد چۆلەکەیەکی دوژمنیشی لە ئاو نەکردبێت، بۆمبێکیشی لە شارێکی عەرەبی نە تەقاندبێت، گوندێکی دوژمنی ئیبادە نەکردبێت، کەچی وا بێ ڕەحمانە هەوڵی جینۆسایدکردنی بدرێت! کەس وەك کورد وکارەساتەکانی موستەهەقی فرمیسکی مرۆڤایەتی نییە، کورد لە بەرەی هابیل و ڕۆڵەی شەرعی کوڕە پاکەکەی ئادەمی قورئانە کە دەڵێت: ]لئن بسطت إلي يدك لتقتلني ما أنا بباسط يدي إليك لأقتلك إني أخاف الله رب العالمين]” ئەگەر تۆ دەست درێژکەیت بۆ کوشتنم، من دەسیت ناجوڵێنم بۆ کوشتنت، من لە خوای بوونەوەر دەترسم”
بۆیە بچوکایەتیە بۆ کورد کارەساتی هەڵەبجە بە کارەساتی هیرۆشیمای ژاپۆن بچوێنێت، ساویلکانە بە هەڵبجە بڵێ هەڵەبشیما! وادەزانی هەنگی لە کلۆرە دارێ دۆزیوەتەوە! کورد چی کردوە ئەو هەموو کارەساتەی بەسەر دەهێنن؟ چەند وڵاتی داگیر کردوە، چەند گەلی قڕ کردوە؟! چەند بۆمبی کیمیاوی وبایۆلۆژی لە میللەتانی تر داوە؟! کورد هەرگیز وەك ژاپۆنەکان، هێزێکی ئیمپریالی نامرۆ و بێ بەزەیی نەبوون، کە چەندین وڵاتی دەوروبەری خۆی بە چینەوەش داگیر کردبوو، سەدان هەزار، بەڵکو ملیۆنەها قوربانی سڤیلی هەبوو، ژاپۆنەکان بەرلەوەی بە بۆمبی ئەتۆمی لێیان بدرێت، دڕندەترین تاقیکردنەوەی کیمیاوی و بایۆلۆژیان لەسەر خەڵکی سڤیل و دیلی جەنگ کردوە، لەلایەن یەکەی ٧٣١ لە سوپای یابان، بە دەستی هیرۆ ئیشی کە باوکی بۆمبی بایۆلۆژی دادەنرێت. سەدان هەزار ژنی ئەو میللەتانەی داگیریان دەکردن بۆ ڕابواردنی سوپا بەکاریان دەهێنان! ژمارەی قوربانیەکانی دەستی ژاپۆنیەکان بەس لە چین ٣٥ ملیۆن کەس بوو، ئەوە بێجگە لە قوربانیەکانی کۆریا و مەنشوریا و مەلایۆ و فلیپین و سەنغافورە وهتد.. ژاپۆنیەکان زیاتر لە دوو هەزار جار چەکی کیمیاوی وبایۆلۆژیان بەکار هێناوە، لە یەك قەسابخانە ٣٠٠ هەزار کەسیان لە چین کوشتوە! کەوابوو شەرم نییە بۆ ئەو [ڕۆژمانە نووسانە] وەك فەرهاد پیرباڵ ناوی ناون، بەراورد بکەن لە نێوان هەلەبجە و هیرۆشیما؟! دڕندەیی ژاپۆنەنیەکان هێندە بێ سنوور بوو، لەوانەبوو هیچ نەیان وەستێنێت بۆمبی ئەتۆمی نەبیت! کەوابوو هەڵبشیمای چی؟! ژاپۆنیەکان حەدیان چیە بگەن بە بێ وەیی و پاکی و بێ زیانی کورد؟! حەدیان چیە وەك کورد لەوەتی هەن هەر دوژمن هەڵدەکشێنە ناو سنورەکانیان، هەر کوردە پاشەکشە دەکات بە شەرمەوە، غەیرەکان هەزار دومەڵ و کۆلۆنی شیرپەنجەییان لە خاکەکەی ڕواندوە، تا ڕادەی ئەوەی رێگای نیوان شارەکانیان بڕیوە!
بەشی دووەم
- پەرۆشیەکی زێدەڕۆ لە ساویلکەییەکی لە ڕادەبەدەرەوە دێت پەرلەمانتارە موهەریجەکان!
کورد نابێت هیندە ساویلکانە پەرۆشی کوشتارەکەی ئەرمەن بێت، وەك کەسانێك خەریکە بیکەنە دۆزی کورد، وەك ئەو چل پەرلەمانتارەی کوردی عێڕاق داوای دەرهێنانی بڕیاری بە جینۆسایدی کورد دەکەن! هەرنەبێت ئەرمەنیەکان خاوەن ئەرمێنیا یەکی سەربەخۆن، دەبا ئەوان کەرەمیان کردبا، هەڵەبجە وئەنفالیان بە جینۆساید ناساندبا! بزانە بیریشیان لێکردۆتەوە؟! لێرەدا جیاوازی نێوان ڕۆشنبیری میللەتان و فشنبیر و “ڕۆژمانە نووسانی” کورد دەردەکەوێت! ئەخر هەی فەقیر حاڵینە ئەگەر ئەمریکا و دەیەها دەوڵەتی گەورە وبەهێز لە ترسی تێکچوونی پەیوەندیەکانی لەگەل تورکیا نەوێرابن تا ئێستا باسی دان هێنان بکەن بە جینۆسایدی ئەرمەن و تورکیا دەتانەوێ کورد باسی بکات! ئەخر هەی نەزانینە نازانن لە حاڵەتی دان هێنان بەو جینۆسایدە، دان دەنێیت بە ئەرمەنستانی بوونی نیوەی کوردستانی باکوور بەپێی ئیدیعای نەتەوەپەرستە ئەرمەنەکان، کە ڕێژەیان لە چەند شارێکی کوردستان لە ١٨% تێپەڕی نەداوە، تەنها لە وان دەگەیشتە ٣٠%؟! ئەخر هەی نەخوێندەوارینە نازانن دەبێت تا ماون سواڵ بکەین بۆ ئەوەی قەرەبووی زیانەکانی ئەرمەن بکەینەوە لە سایەی ئەو بە تاڵان بردنەی سەروەت وسامانمان!
ئاخر بۆ کە کوردێك لە تورکیا و دەرەوەش کارێکی باش دەکات، هەموو جیهان دەڵێن تورکێك کارێکی باشی کرد، کەجی کاتێ کارێکی وا خراپ ڕوودەدات کوردتان بەبیر دێتەوە، هەرچەندە کورد ئەو کەمەی بەژداریشی کردبێت، بە بڕیار و پلان داڕیژتنی دەسەڵاتی تورکیەوە بووە!
کورد لە ئەرمەن کەمتر قوربانی نەبوە بە دەستی ئەرمەنەکان، دەکرێت هاوسۆزیەك نیشانیان بدەیت، لەگەل هاندانی ئەوانیش ئاوڕ لە مێژووی خۆیان دەنەوە بە شێوەیەکی بابەتیانە.
ئەو کەمپەین و ئیمزا کۆکردنەوەی لەلایەن ڕۆشنبیر و سیاسیەکان دەکرێت بۆ مەسەلەی کوشتارەکەی ئەرمەن، زیاتر لەو لادێیە دەچێت کە لە شاردا فریو دەخوات، و هێندە فاسید دەبێت، تا کوڕی شار هەڵەیەک داوێن پێسیەك دەکات ئەو دە داوێن پیسی وهەڵە دەکات، بۆ ئەوەی گرێی هەست بە کەمکردنی قەرەبوو کاتەوە! کەسانێکی چەپڕەو و تازە لیبڕاڵ هێندە بەپەرۆشن بۆ چەمکەکانی مافی مرۆڤ و جاڕی گەردوونی مافی مرۆڤ و شتی تر،لەبەر رابردووی ئایدیۆلۆژیە سەرکوتکەرەکانیان، هەرچەندە ئەوە شتێکی خراپ نییە، بەڵام نەك وەك لادێیەکە زیادەڕەوی تێدا بکەیت، بۆ سەلماندنی لێهاتووی خۆت لەو مەیدانە بتەوێت کورد تێوەگلێنی لە گۆبەندێك کە خوا دەزانێت چ دەرەنجامێکی تاڵی لێدەکەوێتەوە!
ئەگەر داواکردنی لێبوردن لە جینۆسایدکردنی گەلێك هێندە ئاسان با بۆ نەتەوەیەکی بێ قەوارەی سەربەخۆی وەك کورد، دەبوایە فەرەنسا بەر لە هەشتا ساڵ زیاتر داوای لێبوردنی لە جەزائیریرکان کردبا، کە فەرەنسا لانکی دیموکراتیە!
ئەگەر هێندە ئاسان با دەبوایە ئینگلستان داوای لێبوردنی لە نیوەی جیهان کردبا و کە بە سەدان هەزار کەسی لە کۆلۆنیەکانی کوشتوە!
یا دەبوایە ئەمریکای زلهێز داوای لێبوردنی لەو ملیۆنەها هیندیە سوورانە کردبا، کە ئێستا تاک وتەرایان ماوەتەوە وەك کەل وپەلی مۆزەخانەیەك نیشانی جیهانیان دەدات!
سەیر لەودایە چل پەرلەمانتاریکی کورد بەوپەڕی ساویلکەیی و بێ سەوادی سیاسی خەریکی هەڵمەتێکن بۆ دەرکردنی بڕیارێك بۆ دانهێنان بە جینۆسایدی ئەرمەن! نازانن لە کاتێکدا دەیان دەوڵەتی گەورەی دوور لە سنووری تورکیا، بە ئەمریکاوە خۆی لەو باسە دەبوێرێت، لە ترسی تێکچوونی پەیوەندیەکانیان لەگە تورکیا، کەچی کوردستانێکی بێ سەربەخۆ و تەنراو بە دوژمن وناحەزان، هاوسنووری تورکیا دەیەوێت ئەو دەوڵەتە سەخڵەتبکات لە کورد و زیانێکی زۆر لە خەلکی کوردستان بدات، ئەگەر ئابلۆقەی خستە سەر!
دەستی ئێران و سیاسەتی پاشکۆیەتی بە ئاشکرا پیوە دیارە، دەنا کوردستانێک خەریکە خەڵکەکەی لەبەر بێ موجەیی وشەڕی نەگریسی داعش کە یەخەی گرتوون، ئینتیحاری جەماعی بکەن، هەقی چیە بە کوشتارەکەی ئەرمەن و دەرهێنانی یاسایەک لە پەرلەمانی کوردستانی باشوور؟!
سوارەی حەمیدی ج بوون؟
سەیر لەوەدایە کەسانێکی وەك کامیار سابیر و چەپرەوە هاوڕێکانی، لەبەر سەرقاڵ بوون بە زاراوەی قەبە قەبە وبێ ئاگا لە مێژووی کورد، دەڵێن سوارەی حەمیدیە جاش بوون، ناو لە هەر کەسێکیش دەنێن جاش کە وەک ئەوان بیر نەکەنەوە، راستیەکەی من ناڵێم پێشمەرگە بوون، جونکە هێشتا کوردایەتی بە مانا هەقیقیەکەی سەری هەڵنەدابوو، بەڵام جاشیش نەبوون وەك جاشەکانی سەدام یان ئێران یان قورەچیەکانی تورکیا، ئەوەی پێی جاش نەبن، و بەو دەبەنگیەی ئەوان ڕازی نەبێت بە سوارەی حەمیدیە ناوی دەبەن!
ڕۆشنبیری کورد بەبێ خوێندنەوەی مێژوویی و هەل ومەرجی ئەوکاتەی کێشمەکێشی دەوڵەتی عوسمانی و ڕوسیای قەیسەری لەسەر سنوری ئەنادۆڵ و ویلایاتی شەرقی کە کوردستانی باکور دەگریتەوە، یەکسەر سوارەی حەمیدیە بە جاش لە قەڵەم دەدەن! ڕاستیەکەی بوونی سوارەی حەمیدیە لەو ناوچەیە ئەگەر عوسمانیەکان بۆ مەرامی سیاسی و عەسکەری خۆشیان دروستیان کردبێت، بەڵام بۆ پاراستنی کورد لەو ناوچەیەی سەر سنوری شەڕی ڕوسیا و ئیمپراتۆریەتی عوسمانی زۆر گرنگ بوو. بەڕای من هەڵەیە بڵێین سوارەی حەمیدیە جاش بوون، چونکە جاش وەك دەزانین هەردەم بۆ سەرکوتکردنی بزوتنەوەکانی ڕزگاریخوازی کورد پێکهێنراوە، هێشتا هیچ بزوتنەوەیەکی ڕزگاریخوازی دروستیش نەبوبوون. سوارەی حەمیدیە کە سولتان عبدالحمید پێکی هینا لە ساڵی ١٨٩١ وەک لاسایی کردنەوەیەکی هێزی قۆزاقەکانی ڕوسیا بوون، بۆ ئەوەی بەکاریان بهینیت لە جەنگی سەر سنوور ودەستدرێژیەکانی ڕوسیا و چەتە ئەرمەنیەکان. ئەگەر کورد ئەو هێزەی نەبالە هەل ومەرجی ئەو کاتە، بۆی هەبوو بەدەستی ڕوسیا و چەتە ئەرمەنیەکان ئیبادە کرابان.
کورد هاوڵاتی دەوڵەتی عوسمانی بوو ئەو کاتە، دەوڵەت بۆی هەبوو داوایان کات بۆ سەربازیش، ئێستا پێشمەرگە بە بەشێك لە هێزی بەرگری چەکداری عێڕاق حسێب دەکرێت، ئایە پێشمەرگە جاشی حکومەتی عێڕاقە؟! ئەوەتە ئەمڕۆ هەواڵێکمان خوێندەوە کە حەشدی شەعبی دڕندە داوا دەکات پێشمەرگە ببێتە هێزێکی سەر بەو! لێرەدا نامەوێت بڵێم سوارەی حەمیدیە نمونەیی بوون لە ڕەفتارەکانیان، نەخێر زۆر هەڵە وستەمشیان دەکرد لە ئەرمەن و ئاسوری وکوردیش هەتا! بەڵام لەو هەل ومەرجەی ئەوکاتە نەبوونی هێزێکی چەکداری وەك سوارەی حەمیدیە کوردی دەکردە پاروەکی چەوری هێزەکانی ڕوسیا و ئەرمەنەکان. سوارەی حەمیدیە نەك جاش نەبوون، بەڵکو لە ئەنجامی دان نەهێنانی کورد بە دەسەڵاتی مەرکەزیەوە دروست بوون، وە هێزێکی نیمچە نیزامی.
