رۆژی 2020/12/19 بانکی ناوەندی عێراق بڕیاریدا نرخی دیناری عێراقی لە بەرانبەر دراوە قورسە جیهانیەکان دابەزێنێت و بەتایبەت لەبەرانبەر دۆلاری ئەمەریکیدا دابەزینەکەی بە ڕێژەی 17.9% دیاری کرا. ئەوەش واتە فرۆشتنی یەک دۆلاری ئەمەریکی لە بانکی ناوەندی بە 1450 دیناری عێراقیە و سەد دۆلاریش دەکاتە 145000 دیناری عێراقی..
شارەزایانی بواری ئابووری پێیانوایە ئەو بریارەی حكوومەتی عێراقی تەنها لە بەرژەوەندی خۆیەتی و زیان و زەرەریش بۆ خەڵكەكەی و بازاڕ دەمێنێتەوە. ئەندامێكی لیژنەی كاروباری دارایی و ئابووری لە پەرلەمانی كوردستان، ئەوە دووپات دەكاتەوە كە “ئەوە باجی شڵەژاوی باری ئابووری عێراقە و لەبەرژەوەندی حكوومەتی عێراقییە”، پسپۆڕێكی بواری ئابووریش دەڵێ ” ئەم بڕیارەی بانکی ناوەندی هەروا بەبێ گرفتی جەماوەریی تێناپەڕێت و هەروا بە ئاسانیش جێبەجێ ناکرێت”.
(نوچەنێت) فەرهاد حەسەن
شێركۆ جەودەت ئەندامی لیژنه‌ی دارایی و كاروباری ئابووری پەرلەمانی كوردستان، ئەوە بۆ (نوچەنێت) دووپات دەكاتەوە كە “بەدڵنیای جێگیركردنی ئەو نرخە بۆ دۆلار كاریگەری بەسەر بازاڕەوە دەبێت، چونكە ئەوەی كە بە دۆلار مامەڵەدەكات، ئێستا مەوقفی درێژترە چونكە دراوی قوڕسی لەلایە و ئەشتوانێ بە دیناری عێراقی كالا زیاتر بكڕێ”، ناوبراو پێیوایە “دەرەنجام ئەوە باجی شڵەژاوی باری ئابووری عێراقە و لەبەرژەوەندی حكوومەتی عێراقییە”.
شێركۆ جەودەت ئەوە رووندەكاتەوە كە “حكوومەتی عێراقی نەوت بە دۆلار ئەفرۆشێ و مووچەی فەرمانبەرانیش و خەرجییەكانی حكوومەتیش بە دینار دەدات، لەبەر ئەوە نزیكەی 20% ی ئەو پارەیەی بۆ ئەگەڕێتەوە. ئەمە بۆ حكوومەتی هەرێمی كوردستانیش، بەهەمانشێوەیە..”.
ناوبراو مەترسی ئەوە باسدەكات كە بەردەوامی ئەو دۆخە جۆرێك گرانی دروست دەكات و دەڵێ “ئەم دۆخە بە زیانی خەڵك تەواو دەبێ، چونكە پێشبینی دەكرێت جۆرێك لە گرانی لە بازاڕدا دروست ببێت، بەوپێیەی كاڵاكان بە دۆلار ئەكڕدرێن و ئەهێنرێنە بازاڕەكانی كوردستان”.
“پێموانیە وا زوو گۆڕانكاری بەسەر كەمكردنەوەی نرخی دۆلار بێت، چونكە دەمێكە حكوومەتی عێراقی و بانكی مەركەزی عێراقی دەستكاری نرحی دراوی عێراقی و دۆلاری نەكردووە، لە بودجەی 2021 یشدا ئاماژەی پێكراوە” شێركۆ جەودەت وایگووت..
لایخۆشییەوە بێستوون سابوراوایی پسپۆڕی ئابووری راووبۆچوونی خۆی لەبارەی ئەو دۆخە دەخاتەڕوو و پێیوایە “دیاریکردنی ئەم نرخە نوێیەی دیناری عێراقی لە ژێر هەر جۆرە فشارێکدا بێت، توانای کڕینی دیناری عێراقی بەو ڕێژەیەی دیاریكراوە دادەبەزێنێت و بەوەش هەڵاوسانی گشتی نرخەکان دێتە ئەنجام و ئیتر فرۆشیار ئەگەر بۆی بچێتەسەر، بامیە و تەماتەش بە نرخی دۆلار دیاری دەکات”.
سابووراوایی، ئەوە رووندەكاتەوە كە “بەکاربەری عێراقی هەر خۆی لە حوکمڕانی عێراق ناڕەزایە، خۆ ئەگەر ئەو بارە گرانەشی بچێتە سەر، گوزەرانێکی ناخۆش و ڕووتورەجاڵی چاوەڕوانی دەکات”. لەبارەی بەكاربەری كوردستانیشەوە دەڵێ “بەکاربەری کوردستانیش بەتایبەت ئەوانەی مووچە و داهاتیان دیاریکراوە، سەرباری پاشەکەوتی موچە و لێبڕینەکانی تر لە موچەکەی ئەو دابەزینەشی بێتە سەر، هێندەی تر گوزەرانی تاڵ دەبێت و ڕێژەی هەڵاوسانی گشتی نرخەکان بەڕێژەی دابەزینی نرخی دینار زیاد دەکات”.
ناوبراو نموونەیەك دێنێتەوە “بۆ نمونە مووچەیەکی چوارسەد هەزاری، ئێستا توانای ڕاستەقینەی لە بازاڕدا دەبێتە 328000 دینار لە ڕۆژانی داهاتوودا”.
ئەو وایدەبینێ كە ئەم دابەزاندنی نرخەی دینارە تەنها سوودێکی یەکلایەنە بە بەرهەمهێن دەگەیەنێت، بەتایبەت ئەگەر نرخی هۆیەکانی بەرهەمهێنان بەرزنەکاتەوە، بۆ نمونە دەڵێ “کرێی کرێکارەکانی زیاد نەکات، ئەوا لەوکاتەدا بەرهەمهێن قازانجێکی زۆر دەکات، بەڵام ئەوەی ئاشکرایە کە ئاستی وەبەرهێنان و بەرهەمهێنان لە عێراق و کوردستانیش زۆر لە دواوەیە و هێشتا عێراق (جگە لە نەوتی خاو) هەناردەکارێکی چالاکی کاڵا و خزمەتگوزاری نیە”.
ئەو پسپۆڕەی بواری ئابووری تاكە سوودمەندی ئەو دۆخە بەتەنها وەزارەتی دارایی عێراقی دەزانێ و دەڵێ “وەزارەتی دارایی عێراق سوود لەم گۆڕانکاریە دەبینێت کاتێک داهاتی دەستکەوتووی نەوت بەدۆلار وەردەگرێت و لەبازاڕدا بەو نرخە بەرزە دەیگۆڕێتەوە، بەوەش دەتوانێت بەشێک لە کورتهێنانی بودجە کەمبکاتەوە و پارەی وشکەی زیاتری لەبەر دەستبێت بۆ پێدانی مووچەی مووچەخۆرانی وڵات”. بەڵام دەشڵێ “ئەم بڕیارەی بانکی ناوەندی هەروا بەبێ گرفتی جەماوەریی تێناپەڕێت و هەروا بە ئاسانیش جێبەجێ ناکرێت”.
هەرچەندە ئەندامەكەی لیژنەی كاروباری دارایی پەرلەمان ئەوە دووپات دەكاتەوە كە پێیوانیە پەرلەمانی عێراقی لە ئێستادا بتوانێ رێگری لەو جێگیركردنەی نرخی دۆلار بكات، بەڵام بێستوون سابوراوایی دەڵێ “پەرلەمانی عێراق وەکو دەسەڵاتێکی سەروو بانکی ناوەندی دەتوانێت تانە لە بڕیارەکانی ئەو بانکە بدات”.
لە كۆتاییشدا شێركۆ جەودەت مەترسی زیاتر لەسەر داهاتووی ئابووری عێراق دەخاتەڕوو و دەڵێ “لەئەگەری درێژەكێشانی ئەو دۆخەدا داهاتووی ئابووری عێراق لە ئێستادا چەندە مەترسیدارە، بەهۆی ئەو دۆخەی ئێستاشەوە مەترسیدار تر دەبێت”.
بێستوون سابووراوایی پسپۆڕی ئابووریش بەپێویستی دەزانێت “هەر زوو حکومەتی عێراق هەڵوێستی خۆی لەمەڕ ئەو بڕیارە دەربڕێت. هەرچەند بەپێی یاسا ناتوانێت دەستبخاتە کاروباری سیاسەتی نەختینەیی بانکی ناوەندیەوە، بەڵام داڕشتنی سیاسەتی دارایی لە دەسەڵاتەکانی حکومەتدایە و لەم حاڵەتەدا دەبێت چارەسەری کێشەکە بە ئامرازە داراییەکان بکات”..
لەكۆتاییشدا دەڵێ “خۆ ئەگەر هەر زوو مشوری چارەسەر نەخورێت، ئەوا بە دڵنیاییەوە ئەو بڕیارەی بانکی ناوەندی عێراق، ئاگر لە شەقامی عێراقی و کوردستانیش بەردەدات”.!
