(نوچەنێت) تایبەت: فەرهاد حەسەن
پەرلەمانتارێكی فراكسیۆنی پارتی لە پەرلەمانی هەرێم ئەوە دووپات دەكاتەوە كە رێكەوتنامەییەك هاوشێوەی رێككەوتنامەی شنگال بۆ ناوچەكانی دیكەی كێشە لەسەر بە گرنگ و پێویست دەزانن ودەشڵێ “تا ئێستا بەفەرمی هیچ نووسراوێكمان لە لیژنەی جێبەجێكردنی ماددەی 140 لە پارێزگای دیالە پێنەگەیشتووە كە باس لە بوونی رێكەوتننامەیەكی هاوشێوە بۆ خانەقین و ئەو ناوچانەی ئەوێ بكرێ” بەڵام دەشڵێ ئەگەر بەدەستمان بگات بەدڵنیایی كاری جدی لەسەر دەكەین.
لیژنەی ناوچە كوردستانیەكانی پەرلەمان پشتگیری رێككەوتنامەی هاوشێوە دەكات
لیزا فەلەكەددین كاكەیی پەرلەمنتاری پارتی و ئەندامی لیژنه‌ی ناوچه كوردستانییه‌كانی ده‌ره‌وه‌ی ئیداره‌ی هه‌رێم دەڵێ “وەك پەرلەمانتارێك لە فراكسیۆنی پارتی بەدڵنیاییەوە رێكەوتننامەیەكی هاوشێوەی شنگال بۆ ناوچەكانی دیكەی كێشەلەسەر، بە پێویستی دەزانین و بەرزیشی دەنرخێنین، بەڵام بیریشمان نەچێت ئەو كێشانەی لەو ناوچانەدا هەن و روودەدەن كێشەی سیاسیین و دواتر ئەو كێشانەش كێشەی دیكە بەدوای خۆیاندا ئەهێنن، لەوانەش كێشەكانی ئابووری و ئەمنی و تەعریبكردن و سووتاندنی دەغڵ و دانی هاوڵاتیان بەتایبەتیش لە ناوچەكانی كەركووك و دیالا، ئەمە جگە لە مەترسیی داعش كە هەندێجار ناوچەكە ئاڵۆز دەبێت، یان بەهۆی بوونی ژمارەیەكی زۆری ملیشیای نایاسایی لەو ناوچانە، كە ئەو بۆشاییە سیاسیە لەدوای كشانەوەی پێشمەرگە لە 2017 لەو ناوچانە دروست بووە”.
بۆ چارەسەر ی ئەو كێشانەش ناوبراو ئاماژە بەوەدەكات كە هەردوو وەزارەتی بەرگری عێراق و پێشمەرگەی كوردستان سەرقاڵی دروستكردنی ژووری هاوبەشن لەو ناوچانە و دەشڵێ “لەئێستادا وەزارەتی بەرگری عێراق و وەزارەتی پێشمەرگەی هەرێمی كوردستان لە هەوڵدان بۆ دروستكردنی هەندێ ژووری ئۆپەراسیۆنی هاوبەش لەو ناوچانە، بەڵام دیسان كێشەش بۆ ئەو رێكەوتنە دروست دەكرێت، بەتایبەتیش لە كەركووك”، چونكە دەڵێ “هەندێك لایەن بەتایبەتیش عەرەبە تووندڕوەكان و بەشێك لە پێكهاتەی كەركووك پێیان باش نیە ئەو ژوورە هاوبەشە لەناو كەركووك بێت و دەڵێن با لە دەرەوەی كەركووك بێت، دەڵێن با ئەو ژوورە لە سەربازگەی (كەی وەن) نەبێ و بەڵكو لە (چیمەن) بێت، ئەوانیش پێیان باشە لە (كەی وەن) بێت، ئەمەشیان خەریكە كێشەی بۆ دروست دەكرێت “.
لیزا پێیوایە كە ئەو رێكەوتننامەیەی بۆ شنگال كراوە بۆ ئاسایی كردنەوەی دۆخەكەی ، گرنگە بۆ ئەوەی رێككەوتنی دیكەش بۆ ناوچەكانی دیكەی وەك دیالا و بەتایبەتیش خانەقین هەبێت، كە لە رووی ئەمنییەوە زۆر زۆر نالەبارە. ئەوەش دووپات دەكاتەوە كە “وەكو لیژنەی ناوچە كوردستانییەكان و وەكو ئەندامێكیش ئەگەر بێتوو نوسراوی لیژنەی جێبەجێكردنی ماددەی 140 ی خانەقینمان بەدەست بگات، بەدڵنیاییەوە كاری لەسەر دەكەین و بەجدییش وەریدەگرین”، بەڵام دەشڵێ “دەبێ ئاگاداری ئەوەش بین كە حكوومەتی هەرێمی كوردستان مافی ئەوەی هەیە گفتوگۆ لەگەڵ حكوومەتی عێراقی بكات نەك پەرلەمانی كوردستان ، واتا ئێمە دەتوانین لە پەرلەمانی هەرێمی كوردستان تەنها پشتگیری هەنگاوەكانی حكوومەتی هەرێم بكەین و پێشنیاری خۆمانی پێشكەش بكەین”.
بەفەرمی داوا لەحكوومەت و پەرلەمانی كوردستان دەكرێ بۆ رێكەوتنامەیەكی هاوشێوە
عەدنان مەنسور، لێپرسراوی لیژنەی جێبەجێكردنی ماددەی 140 لە پارێزگای دیالە، داوا دەكات رێکكەوتنێکی سیاسی هاوشێوەی رێككەوتنی شنگال لە خانەقین و ناوچەكانی تری جێناكۆك لەو پارێزگایە ئەنجام بدرێت.
ئەو قسەیەی عەدنان مەسنور، وەكخۆی دەڵێ لەرێی نوسراوێكەوە ئاراستەی حكومەت و پەرلەمانی هەرێمی كوردستانی كردووەو تیایدا بە نوسراو پێشنیاری بۆ حکومەتی هەرێم و پەرلەمانی کوردستان كردووە کە هاوشێوەی رێکكەوتنی شنگال، لە خانەقین و ناوچەکانی دەوروبەری رێككەوتنێك لە نێوان هەردوو حكومەتی فیدراڵ و هەرێم ئەنجام بدرێت، ئەو رێككەوتنە تەواوی قەزای خانەقین و دەوروبەری لەوانە جەلەولا، مەندەلی، سەعدییە، قەرەتەپە بگرێتەوە.
عەدنان مەنسور دەڵێ “داوامکردووە هێزێکی ناوخۆیی دروستبکرێت لە خەڵکی ناوچەکە، ژمارەیان هەزار کەس بێت، تا ئاسایشی ناوچەكە بپارێزن لەهەر هێرشێكی چەكداریی و گروپە توندڕەوەكان، قایمقامێکیش بۆ خانەقین دەستنیشانبکرێت”.
بەپێی ماددەی 140ی دەستور کە لەسەرەتای ساڵی 2005دا زۆرینەی دەنگدەرانی عیراق بە بەڵێ پەسەندیان کردووە، پێویستە چارەنوسی “ناوچەی جێناکۆک” دوای هەر سێ قۆناغی ئاساییکردنەوە، سەرژمێری و دواتر راپرسی بڕیاریان لەبارەوە بدرێت، وادەی جێبەجێکردنەکەی تا کۆتایی ساڵی 2007 دیاریکرابوو.
هەرچەندە 13 ساڵ بەسەر تەواوبونی ئەو وادەیەدا تێپەڕی کردووە کە لەدەستوردا بۆ جێبەجێکردنی ماددەی 140 دانراوە، بەڵام تائێستا تەنیا بەشێکی کەم لەقۆناغی یەکەمی کە ئاساییکردنەوەیە جێبەجێکراوە، لەگەڵ ئەوەشدا ئەو ماددەیە سڕنەکراوە و کاریپێدەکرێت. جێگیرکردنی ئەو بڕگەیە لەدەستوری عێراق، نەیتوانی کۆدەنگی پێکهاتەی ناوچە جێناکۆکەکان بەدەستبهێنێت.
كەركوك كێشەی بۆ ژوورە هاوبەشەكان دروست كردووە
بڕیاری دروستكردنی ژووری هێزی هاوبەش لەناوچە كێشە لەسەرەكان ، تا ئێستا لە هیچ شوێنێكی كێشە لەسەر دروست نەكراوە، هەروەك لیزا كاكەیی دەڵێ “دەمێكە خەریكی دروست كردنین، بەڵام چاوەڕێی ئەوەی كەركووك دەكەن كە بگەنە چارەسەرێك بۆ ئەوە كێشەی كە عەرەب و هەندێ لایەنی تر بۆ ی دروست كردووە، كێشەكەش بۆ جێبەجێكردنی ئەو بڕیارە تەنها كەركووك و خاڵی (كەی وەن)ە، بۆیە ئەگەر لە كەركووك ئەو كێشە چارەسەر بێ بەدڵنیایی لەهەموو ناوچەكانی دیكەی كێشە لەسەر ئەو ژوورە دروست دەكرێت”.
لەبارەی ئەوەی كە لیژنەكەیان لەپەرلەمان چەند ئاگاداری جێبەجێكردنی رێكەوتننامەكەی شنگالن، لیزا كاكەیی دەڵێ ” دیارە وەزیری ناوخۆ و شاندی یاوەری بەتایبەتیش ئەو وەزیرانەی پەیوەست بەو رێككەوتنەوە ، لەگەڵ دكتۆر عەبدولحەكیم خەسرەو كە ئێستا دەستەی ناوچە كوردستانییەكانی بەدەستەوەیە ، هاتنە لامان لە پەرلەمان و روونكردنەوەی زۆرباشیان بە لیژنەكەی ئێمەدا، كە لێكتێگەیشتنێكی زۆر باش لەنێوان هەردوو حكوومەتی هەرێم و عێراقیدا بۆ جێبەجێكردنی ئەو رێككەوتننامەیە دروست بووە، بۆ ئەوەی ئەو دۆخەی لە شنگال هەیە ووردە وورەدە چارەسەر بكرێ، حكوومەتی هەریمیش ئەوەی دووپات كردەوە كە لەبارەی دووبارە ئاوەدانكردنەوەی ئەو ناوچەیە پشكی دەبێت”.
پۆستی قائیمقام و گروپە چەكدارەكان كێشەی بەردەم رێككەوتنی شنگالن
لەبارەی كێشەكانی بەردەم رێكەوتنی شنگالیش ئەو پەرلەمانتارەی پارتی وتی “یەكێك لەو كێشانەی ئێستا هەن بۆ رێكەوتنی شنگال دەستنیشان نەكردنی قائیممامێكە چونكە دەبٍێ رەزامەندی هەردوو حكوومەتەكەی لەسەر هەبێت، جگە لەوەش ئەو هێزانەش كە تا ئێستا لەوێن كێشە بۆ جێبەجێكردنی رێكەوتننامەكە دروست دەكەن، چونكە ئەو هێزانەی كە لەوێن هێزی كوردستانی نین و خۆیان بەهێزی كوردستانی و عێراقی ناساندووە، دیارە ئێزیدیەكانیش لەناوخۆیاندا كێشەیان بۆ دروست بووە لەسەر ئەوەی كە تاچەند پشتگیری ئەو رێككەوتنە بكەن، بۆیە هەم لە رووی جوگرافیاوە هەمیش لە رووی ئەمنی و سیاسییەوە دۆخەكە لە شنگال دۆخێكی زۆر لەبار نیە ، بەڵام ئەوەی كە كراویشە رێكەوتنیكی یاسایی سیاسییەو لێكتێگەیشتنێكی زۆر باشیش لەنێوان هەردوو حكوومەتدا هەیە، پێویستیشە بەزووترین كات جێبەجی بكرێ بۆئەوەی ببیێتە دەرچەیەك بۆ گەرٍانەوەی ئاوارەكان بەتایبەتیش ئەو ئاوارانەی شنگال كە لە هەرێمن دۆخیان باش نیە و پێویستیان بە گەڕانەوە هەیە ، بۆ ئەمەش پێویستە سەرەتا ناوچەكە هەم لە رووی ئەمنییەوە پاك بكرێتەوەو بپارێزرێت هەمیش لەرووی ئاوەدانكردنەوە كاری لەسەر بكرێت”.
ناوبراو ئەوەش دووپات دەكاتەوە كە “ئەو هێزانەی ئێستا لەناو شنگالن نەك هەر بەربەستن و رێگری لەو ریكەوتنە دەكەن، بەڵكو بەربەستتیشن لەبەردەم ئەو رێكخراوانەی كە دەیانەوێ بچنە شنگال و هاوكاری مرۆیی پیشكەش بكەن و دەیانەوێ ناوچەكە ئاوەدان بكەنەوە، ناهێڵن بەهیچ شێوەیەك ئەو رێكخراوە نێودەوڵەتیانە بچنە شنگال، بۆیە ئێمە وەك لیژنەی داوا دەكەین لەو هێزانەی كە لەوێن هاوكار بن بۆ ئەوەی خەڵكە ئاوارەكە بگەرێتەوە نەك ئاڵۆزی و گرژی دروست بكەن”.
لە كۆتاییشدا لەو وەڵامی ئەوەی كە ئەگەر ئاڵۆزی لە شنگال دروست بوو بەهۆی نەچوونەدەرەوەی ئەو هێزانە، ئایا هەڵوێستی حكوومەتی هەرێم چۆن دەێت، لیزا كاكەیی وتی “لەئەگەری ئەوەی كە ئاڵۆزی لە شنگال دروست بێ، هەمیشە سیاسەتی حكوومەتی هەرێمی كوردسنتان ئەوەبووە كە چارەسەری ئاشتییانە بۆ كێشەكان بكرێت، هەرگیز ئەو سیاسەتەی نەبووە كە لەرێی تووندوتیژییەوە یان لە رێگەی جەنگەوە كێشەكان چارەسەر بكات ، بۆیە تا دوا هەوڵی خۆی حكوومەتی هەرێم لەسەر ئەو بنەمایە كار دەكات كە لەرێگەی دیالۆگ و لەیەكتری گەیشتن ئەو رێككەوتنە جێبەجێ بكرێ، بیریشمان نەچێ كە ئەو رێككەوتنە بەتەنها رێككەتنی حكوومەتی هەرێم نیە بەڵكو رێككەوتنی حكوومەتی بەغداشە كەواتە دەبی بەرپرسیارێتی و ئەركەكانیش لەئەستۆی هەردوولابێ”.
