د. شێرکۆ کرمانج 10 پێشنیار دەخاتەڕوو “خەندەق خەندەق، لە سنجار تا خانەقین خەندەق”

تەوەر : داعش، عێراق، کوردستان.

……………………………….

پێشهاتەکانی عێراق: خەندەق خەندەق خەندەق، لە سنجار تا خانەقین خەندەق
د. شێرکۆ کرمانج، زانکۆی ئوتارا مالیزیا، بۆ تەوەری نوچەنێت.
ماوەیەکە قسە زۆر دەکرێت لەسەر ئەوەی، داخۆ ئەوەی لە عێراق روودەدات پێشهاتێکی نوێیە، یان قوڵایی مێژوویی هەیە؟ داخۆ ئەم رووداوانە درێژکراوەی لێکحاڵینەبوون‌و دژایەتی‌و پێکدادان‌و شەڕە مێژووییەکانی سوننەو شیعەن ؟ یان دەرکەوتی دەوڵەتێکی شکستخواردون لە بەرهەمهێنانی پێکەوژیان‌و تەبایی‌و سەقامگیرکردنی بنەماکانی هاوڵاتیبوون؟
لەوانەش گرنگتر چونکە کوردستانییان لەو وڵاتەدا دەژین،‌ کە ئەمڕۆ بەناو ئەو هەموو کێشمەکێش‌و ململانێ‌و شەڕوشۆڕەدا تێپەڕدەبێت، داخۆ دەبێت هەڵوێستی حکومەت‌و خەڵکی کوردستان لەو پاشهات‌و پێشهاتانە چی بێت؟
لەم کورتە وتارەدا هەوڵدەدەین وەڵامی ئەو پرسیارانەی سەرەوە بدەینەوەو باسێکیش لەو هەڵوێستانە بکەین کە واچاکە حکومەتی هەرێم‌و خەڵکی کوردستان بیانکات‌و بیانوێنێت.
لە راستیدا ئەم رووداو و پێشهاتانەی عێراق، چ ئەمانەی چەند حەفتەی رابردوو، چ ئەوانەی چەند ساڵی رابردوو، چ ئەوانەی سەد ساڵی رابردوو، پەیوەندییان بە هەڵوێست‌و کرداری دەستەبژێری (نوخبەی) سیاسی عێراق لەسەر چۆنییەتی بەڕێوەبردنی وڵاتەکەو مامەڵەکردن لەگەڵ کێشەکانەوە هەیە، بەڵام ناکرێت لە کردارو هەڵوێستی سەدام‌و مالیکی قەتیسبکرێن. کێشەی سوننەو شیعە کێشەیەکی مێژووییەو دەگەڕێتەوە بۆ ئەو کێشمەکێشانەی کە لە رۆژی مردنی پێغەمبەری موسڵمانان، محەمەد، لەژێر سەقیفەی بەنی ساعیدە هاتنەپێش.
ئەو کێشمەکێشانە دابەشبوونی موسڵمانانی بەسەر دوو گروپی مەزهەبی، سوننەو شیعە، لێکەوتەوە. دیارە دەبێت ئاماژە بەوە بکەین، کە کێشەکان هەر لە یەکەم رۆژەوە رەهەندی سیاسیان هەبوو، چونکە ململانێ‌و ئارگیومێنتەکان لەسەر چۆنییەتی دیاریکردنی جێگرەوەیەک بۆ پێغەمبەر بوون، نەک لەسەر ئەو رەهەند ئایینیانەی کە چۆن‌و چەند نوێژ لە رۆژێکدا دەبێت بکرێت.
کێشەکان بە وەلانانی ئیمام عەلی لە مافی خەلافەت دەستپێدەکات‌و بە کوشتنی ئیمام حوسێن‌و یاوەرانی لە دەشتی کەربەلا هێندەی دیکە قوڵدەبنەوە. دوای کوشتنی ئیمام حوسێن، شیعەکان بەگشتی لە حاڵەتی ملکەچی‌و تەقییەدا دەمێننەوە تا دروستبوونی دەوڵەتی سەفەوی لە ئێران‌و تەبەنیکردنی شیعیزم وەک مەزهەبی فەرمی دەوڵەتەکەیان.
هێرشەکانی سەفەوەییەکان بۆ سەر ئەو ناوچانەی کە ئێستا پێدەگوترێت عێراق‌، کە ئەو کات لەژێر دەستی عوسمانییە-سوننەکان بوو، پانتایی کێشەکانی هەم قوڵترکردەوە، هەم فراوانترکرد. لە راستیدا، هێرشەکان ناوچەکەیان کرد بە کێڵگەیەک بۆ شەڕە مەزهەبییەکان، کە تێیدا سەفەوییە- شیعەکان دەستیان نەدەپاراست لە وێرانکردنی مەزارە سوننییەکان‌و کوشتنی سوننەکان، لەبەرابەردا، عوسمانییە- سوننەکان چەندین هەڵمەتی قڕکردنی شیعەیان ئەنجامدا.
بەدامەزراندنی دەوڵەتی عێراق لەلایەن بەریتانییەکان‌و تەسلیمکردنی حوکم بە کەمینەی سوننە، جارێکی دیکە ململانێی نێوان سوننەکان‌و شیعەکان زیندودەبێتەوەو لە راپەڕینەکەی بەهاری ١٩٩١ دەتەقێتەوە، بەتایبەتی کاتێک شیعەکان شیعاری “ماکو ولی الا علی نرید قائد جعفری”، واتە هیچ کەسێک وەلی نییە عەلی نەبێت‌و سەرکردەیەکی جەعفەری (شیعە) مان دەوێت”، لە راپەڕینەکەدا بەرزدەکەنەوەو لەبەرابەریشدا هێزەکانی سوپای عێراق، لە کاتی گرتنەوەی نەجەف‌و کەربەلا لەسەر دەبابەکانیان دەنوسن “لا شیعة بعد الیوم”، واتە “لێرە بەدواوە شیعە نابینن”.
ئەم نمونانەی کە ئاماژەمانپێکردن لێرە مشتێکن لە خەروارێک، بۆیە ئەوەی باس لەوە دەکات کە ئەو کێشانەی نێوان سوننەو شیعە تەنیا ئایینین، یان تەنیا پەیوەندیان بە پەراوێزکردنی سوننەکانەوە لەلایەن حکومەتەکەی مالیکییەوە هەیە، یان تەنیا زادەی رەشەکوژییەکانی شیعەن لەلایەن قاعیدەو داعشەوە، ئەوە هەموو ئەم ئارگیومێنتانە سادەگۆیین. لە راستیدا هەم پەراوێزخستنی سوننەکان لەلایەن مالیکی، هەم رەشەکوژییەکانی شیعە لەلایەن قاعیدەو داعش، بەرهەم‌و دەرکەوتی ئەو ململانێ مێژووییەن، کە تەمەنی ١٤٠٠ ساڵە.
پرسیاری گرنگ لێرە ئەوەیە، کە کوردستانیان‌و حکومەتی هەرێم‌و سەرکردایەتی سیاسی کوردستان دەبێت چ بکەن‌و چ هەڵوێستێک وەربگرن؟ لەو کێشە مێژووییەو لە رووداوە سیاسییەکانی ئەم دواییە کە لە ئاکامی شکستی سوپای عێراق‌و پێشڕەفتەکانی داعش هاتۆتە پێش.
لەسەرەتا دەبێت ئەوە بڵێین، کە سەرکردایەتی سیاسی کوردستان لە دوای روخانی سەدام‌و هاتنە سەر حوکمی شیعەکان، تاڕادەیەک توانیویەتی هاوسەنگی لەنێوان سوننەکان‌و شیعەکان رابگرێت. ئەمە لەکاتێکدایە هەردوو لایەن زۆر هەوڵی ئەوەیان داوە کە کورد لایەنگر بێت. دیارە بەگشتی ئەوە بەدیدەکرێت کە پارتی لە هێزە سوننییەکان نزیکترەو یەکێتیش لە هێزە شیعییەکان، بەڵام ئەوە چ واقیع بێت چ گەمەیەکی سیاسی، بە قازانجی کوردستانیان شکاوەتەوە، ئەویش راگرتنی هاوسەنگییەکەیە.
لەگەڵ هاتنی داعش بۆ ناو هاوکێشەکە، بارودۆخەکە گۆڕانکاری گەورەی بەسەردادێت. لەلایەک سوپای عێراق لە ناوچە دابڕاوەکان شکستدێنێت‌و هێزەکانی پێشمەرگە بۆشاییەکە پڕدەکەنەوەو ناوچە دابڕاوەکان دەکەن بە ناوچە تازە-ئازادکراوەکان. لەلایەکی دیکە داعش وەک هێزێکی تاریکستانیی ئەڵترا- تیرۆریست، دێتە ناو گۆڕەپانەکەو بەشێکی ئێجگار گەورە لە ناوچە سوننەنشینەکان کۆنترۆڵ دەکات‌و بەڕێوەدەبات، کە زۆربەیان هاوسنوری کوردستانن‌و لە هەندێک شوێنیش شەڕ بە هێزەکانی پێشمەرگە دەفرۆشێت.
پێشهاتەکان تا ئێستا لە قازانجی کوردستانییان شکاوەتەوە، بەتایبەتی لە دروستبوونی جۆرێک هاوسۆزی نیشتیمانیی لە کوردستان، لەگەڵ گێڕانەوەی ناوچە دابڕاوەکان‌. مامەڵەکردن لەگەڵ دۆخەکە دەخوازێت کە کوردستانییان ئەم هەنگاوانە بنێن.
یەکەم، وەلانانی هەموو دووبەرەکییەک‌، سەرچاوەکەی هەرچییەک بێت، ئایدیۆلۆجیا، حزب، ئایین، باوەڕ، نەتەوە، ناوچە هتد. پێکهێنانی حکومەتە بنکەفراوانەکەی چەند رۆژێک پێش ئێستا، دەتوانێت خزمەت بەم خاڵە بکات چونکە لەم قۆناغەدا یەکڕیزیی هێزە سیاسی‌و کۆمەڵایەتییەکانی کوردستان لە هەموو شتێک گرنگترە.
دووەم، جەختکردن‌ لەسەر بەرژەوەندییە ستراتیجییە نیشتیمانییەکان، کە بە ڕای من ئەمڕۆ خۆی لە پاراستنی هەرێمی کوردستان‌و ناوچە تازە- ئازادکراوەکانی کوردستان دەبینێتەوە، هەر لە سنجار تا خانەقین بە کەرکوکیشەوە. هاوکات هەوڵدان بۆ پڕچەکردن‌و چاکترکردنی توانا سەربازییەکانی هێزی پێشمەرگە.
سێیەم، بەپراکتیز هەموو لایەنە سیاسییەکان‌و خەڵکی کوردستان پشتیوانی خۆیان لە هێزەکانی پێشمەرگەو هێزە ئەمنییەکان دەرببڕن‌، بە پراکتیز کۆمەکیان بکەن بێ گوێدانە ئەوەی داخۆ ئەم هێزانە لەلایەن حزبەکانەوە ئاراستەدەکرێن یان نا.
ئەوەی لێرەدا گرنگە تەنیا سەردانی بەرەکانی شەڕو نیشاندانی هاوسۆزی نییە، کە هەندێکجار خۆی لە گرتنی وێنەو گرتەی ڤیدیۆیی‌و دانانی لەسەر فەیسبووک دەبینێتەوە. دیارە دەکرێت ئەم کردارانە بایەخی خۆیان هەبێت بۆ بەرزکردنەوەی ورەی خەڵک. بەڵام مەبەستی ئێمە لە پشتیوانیکردنی هێزی پێشمەرگە، واتە چاکترکردنی باری دارایی‌و خۆشگوزەرانییەتی. بۆ ئەم مەبەستەش دەبێت خەڵکی کوردستان پشتیوانی لە داواکانی هێزی پێشمەرگە بکەن، کە ساڵانێکە لە چاوەڕوانیدان.
چوارەم، پارێزگاریکردن لە ناوچە تازە- ئازادکراوەکان. هاوکات خۆ دوورخستنەوە لە کێشەکانی ئەو ناوچانەی کە لەژێر دەسەڵاتی کوردستانیان نین‌وعەرەبنشینن، وەک باشوری شاری کەرکوک، بە شارەکانی حەویجەو ریازەوە تا دەگاتە تەلەعفەرو شوێنەکانی دیکەش. رێگریکردن بە هەموو شێوەیەک لە هاتنەناوەوەی هێزەکانی داعش‌و حکومەتی مەرکەزی بۆ ناوچە تازە- ئازادکراوەکان. ئەوەی لەم پەیوەندە گرنگە جەختی لەسەر بکرێتەوە چۆڵنەکردنی ئەم ناوچانەیە لە ژێر هەر پاساوێک بێت. کوردستانیان دەبێت زۆر وریا بن‌و قەبوڵنەکەن بە بیانوی بەڵێن لەلایەن حکومەتی مەرکەزی، ئێران یان ئەمریکا حکومەتی هەرێم هێزەکانی لە ناوچە تازە- ئازادکراوەکان بکێشێتەوە، چونکە ئەگەر ئەمە بکرێت ئەوە بەفیڕۆدانی ئەو هەلە مێژووییەیە لەگەڵ خەبات‌و خوێنی هەموو شەهیدان‌و تێکۆشەرانی کوردستان.
پێنجەم، حکومەتی هەرێم بە هەمئاهەنگی لەگەڵ ئەنجومەنی پارێزگای کەرکوک، هەموو ڕێوشوێنە یاساییەکان بگرنەبەر بۆ بەفەرمی لکاندنی پارێزگای کەرکوک بە هەرێمەوە. ئەوەی لێرە زۆرگرنگە واچاکە بڕیارو ڕێوشوێنەکان ئەو ناوچانە نەگرنەوە کە ئێستا عەرەبنشینن‌و لەژێر دەستیی هێزی پێشمەرگە نین، چونکە بریاردان بۆ گێڕانەوەی ناوچەی وەک حەویجە سەرئێشە بۆ حکومەتی هەرێم دروستدەکات‌و پرسی گێڕانەوەی ناوچە دابڕاوەکان هەتا دنیا ماوە بە هەڵپەسێردراوی دەهێڵێتەوە.
شەشەم، هاوشێوەی پارێزگای کەرکوک، هەمان هەنگاو لەسەر هەموو ئەو ناوچانەی کە ئیدارییەن‌و ئەمنییەن لەژێر دەسەڵاتی کوردستانیانن جێبەجێبکرێن‌و وەک بەشێک لە هەرێمی کوردستان‌ رابگەینرێن‌و مامەڵەیان لەگەڵدا بکرێت، لە هەموو روویەکەوە وەک دابینکردنی موچەی فەرمانبەران‌و خزمەتگوزاییەکانی رۆژانە. بەمەش بە فەرمی هەموو ناوچە تازە- ئازادکراوەکان بخرێنەوە سەر هەرێم. بۆ بڕیاردان لەسەر ئەم پرسانە، حکومەتی هەرێم هیچ پێویست ناکات بگەڕێتەوە بۆ بەغدا. لە راستیدا هەرێم دەتوانێت تۆپەکە بخاتە گۆڕەپانی حکومەتی مەرکەزی بەوەی، ئەگەر ئەوان دەیانەوێت ماددی ١٤٠ جێبەجێبکەن ئەوە هەرێم ڕێگریان لێناکات. ئەوە بەو مانایەیە کە حکومەتی هەرێم پێویست ناکات چاوەڕوانی ئەوە بکات کە حکومەتی مەرکەزی ماددەی ١٤٠ جێبەجێ بکات، بەڵام ئەگەر ئەوان دەیانەوێت ئەوە ئازادن.
حەوتەم، لێدانی خەندەقێک هەر لە سنجارەوە تا دەگاتە خانەقین،‌ بەدرێژایی سنوری هەرێم کە هەموو ناوچە تازە-ئازادکراوەکان بگرێتەخۆ. گرنگی ئەم خەندەقە ئێجگار زۆرە بەڵام لە هەمووی گرنگتر بە واقیعکردنی سنوری کوردستانە لەگەڵ دروستکردنی هێڵێکی سەربازی مەحکەم بۆ پارێزگاریکردن لە کوردستان هەم لە داعش‌و تیرۆریستەکان، هەم لە هێزەکانی حکومەتی مەرکەزی.
هەشتەم، دڵنیاییکردنەوەی پێکهاتە غەیرە کوردییەکانی وەک تورکمان، کەلدان، ئاسوری‌‌و ئەرمەن لەگەڵ پێکهاتە ناموسڵمانە- سوننییەکانی وەک شەبەک، کاکەیی‌و یەزیدی، کە تەواوی مافەکانیان لە هەرێمی کوردستان دەپارێزرێت. بردنەوەی هەستی ئەم پێکهاتانە لەڕێگەی داننان بە مافەکانیان، وەک ئەوەی کە خۆیان داوای دەکەن، نەک ئەوەی کە کورد بۆیان دیاریدەکات، گرنگترین فاکتەرە بۆ زەمانەتکردنی پشتیوانی نێودەوڵەتی لە لکاندنی یەکجارەکی ناوچە تازە-ئازادکراوەکان بە هەرێمی کوردستان.
ئەم هەنگاوە ناکرێت تەنیا بە بەڵێن‌و قسە ئەنجامبدرێت بەڵکو هەنگاوی عەمەلی پێویستە، بۆ ئەوەی کە تاکە تاکە ئەندامانی ئەو پێکهاتانە هەست بە بوون‌و ئەمنیەت‌و کەرامەت‌و مافەکانی خۆیان بکەن. بۆ ئەم مەبەستەش دەبێت هەر لە ئێستاوە گفتوگۆیان لەگەڵ بکرێت‌و نەخشەڕێگاو رێوشوێنی پێویست بگیردرێت بۆ بەرجەستەکردنی مافەکانیان. تەنیا لە ڕێی زەمانەتکردنی مافەکانی ئەو پێکهاتانە کوردستانیان دەتوانن‌ هەست‌و سۆزی ئەوان بەلای خۆیانەوە راكێشن. رزگارکردن‌و بەرگریکردنی هێزی پێشمەرگە لە دانیشتوان‌و گوندی بەشیر هەنگاوێکی زۆر چاکەو دەبێت بەوشێوەیە چۆن هێزی پێشمەرگە بەرگری لە گوندە کوردییەکان دەکات، بەهەمانشێوە بەرگری لە گوندەکان‌و شارۆچەکەکانی ئەو پێکهاتانەش بکات. دیارە مەبەست ئەو ناوچانەن کە هەر ئێستا لەژێر دەسەڵاتی هێزی پێشمەرگەن، نەک ئەوانەی دەرەوەی دەسەڵاتی ئەوان.
نۆیەم، هەوڵدان بۆ زەمانەتکردنی پشتیوانی نێودەوڵەتی لەو هەنگاوانەی کە حکومەتی کوردستان لە پەیوەند بە گێڕانەوەی ناوچە دابڕاوەکان دەیانهاوێژێت. بۆ ئەم مەبەستە دەکرێت کەڵک لە رەوەندی کوردستانی لە دەرەوەی کوردستان وەربگیردرێت.
دەیەم، پێکهێنانی لیژنەیەکی باڵای هاوبەش، لە هەموو لایەنە کوردستانییەکان کە هەر لایەنێک لەسەر ئاستی سەرۆکی لایەنەکە بەشداربێت تێیدا. ئەرکی سەرەکی لیژنەکە سەرپەرشتیکردنی بڕیارو جێبەجێکردنی بڕیارو سیاسەتەکانی حکومەت‌و پەرلەمان بێت لە پەیوەند بەو پێشهاتانەی کە ئێستا لە عێراق هاتونەتەپێش. لیژنە باڵا هاوبەشەکە واچاکە لە مەسعود بارزانی، وەک سەرۆکی هەرێم‌و سەرۆکی پارتی دیموکراتی کوردستان؛ کۆسرەت عەلی رەسول یان بەرهەم ساڵح، وەک نوێنەری یەکێتی؛ نەوشیروان مستەفا، وەک نوێنەری گۆڕان؛ محەمەد فەرەج، وەک نوێنەری یەکگرتوو؛ عەلی باپیر، وەک نوێنەری کۆمەڵ پێکبێت. دیارە لەسەر داوای ئەم پێنج سەرکردەیە دەکرێت کەسانی دیکە ئیزافەبکرێن بۆ لیژنەکە.