نوچەنێت-روداو
جیهان پشتی لە كورد نەكردووە. ئەمریكاش دوژمنی كورد نییە. راستییەكە زۆر لەوە ئاڵۆزترە. لەبەرئەوەش ئەم بابەتەم درێژە. لە باسی ئەمریكاوە دەستپێدەكەم، پاشان رووسیا و ئەوروپا و، چۆن هەوڵی وەستاندنی ئەم دۆخە بدەین.
بۆچی ئەمریكا پشتی لە كورد كرد؟
بۆ ئەوەی لە هۆكارەكان تێبگەین، پێویستە ئەم دوو راستییە روونبكەمەوە.
یەكەم: پێویستە ئەم قسەیە بەخۆت و دەوروپشتەكەت بڵێی “ئەمریكا خیانەتی لە كورد كرد؟”. هەر كاتێك تووشی خیانەت دەبینەوە، كۆمەڵێك نووسەری كوردمان لێ پەیدادەبن کە دەڵێن: “سیاسەت هەمووی بەرژەوەندییە و كورد ئەمەی لە بیرچووەتەوە و لەبەرئەوە گەیشتینە ئەم دۆخە”. من باسی ئەوە ناكەم ئەم بۆچوونە راستە یان هەڵە. من دەڵێم ئەم شێوازی بیركردنەوەیە هۆكارێكی سەرەكیی بڕیاری هەڵەی سەركردەكانی كوردە.
كێشەی ئەم بۆچوونە باوە ئەوەیە كە وایكردووە كاتێك وڵاتان و لایەنی دیكە لەناكاو لە پەیمانەكانیان بەرامبەر كورد پەشیمان دەبنەوە، كورد زوو لە بیری دەكات و ئامادەیە دووبارە كاریان لەگەڵ بكاتەوە. بۆچی؟ چونكە ئێمە بە خۆمان دەڵێین “سیاسەت هەمووی بەرژەوەندییە و ئەم شتە ئاساییە لە جیهانی سیاسەتدا”. نەخێر ئاسایی نییە. ئێمە بیانوویەكی ئەخلاقییان دەدەینێ و دووبارە دەستدەخەینەوە ناو دەستیان.
لە كاتێكدا راستییەكە ئەوەیە كە كورد لەسەر بنەمای بەرژەوەندی دەست دەخاتە نێو دەستی ئەمریكا و رۆژئاوا، یەپەگە شەڕی بۆ ئەمریكا كرد، بەو هیوایەی لە توركیا بیپارێزێت و ئەمریكییەكان باش دەیانزانی كە ئەوە چاوەڕوانیی یەپەگەیە. پێشمەرگە شەڕی داعشی كرد بۆ بەرگریكردن لەخۆی و شەڕی مووسڵی كرد بەوهیوایەی كە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لە سەربەخۆیی نزیكی بكاتەوە و ئەمریكییەكانیش باش دەیانزانی كە ئەوە چاوەڕوانیی كوردە لە ئەمریكا.
بەڵام ئێمە شەڕەكەمان بۆ كردن، پاشان ئەوان پاداشتەكەیان نەدایەوە. لەم حاڵەتەدا راوێژكارانی سەركردەكانی كورد و رۆشنبیران لەجیاتی ئەوەی ئەو قەرزەمان بەبیر بێننەوە، دێن بیانوو بۆ ئەمریكا و رۆژئاوا دەدۆزنەوە و دەڵێن: “سیاسەت هەمووی بەرژەوەندییە”. ئەوەی ئێمە لەگەڵ ئەمریكا و رۆژئاوا كردوومانە ئاڵوگۆڕە. شەڕت بۆ دەكەم لەبەرامبەردا رێگە مەدە تورك و عەرەب و فارس پەلامارم بدەن. ئەوەی لەسەرمان بوو كردمان و ئەوان قەرزی خۆیان بەتەواوی نەداوەتەوە. ئەگەر تۆ ئەوە بە خۆت و جیهان نەڵێیت، كێ بیڵێت؟
دووەم: تكایە بڕیاربەدەستانی كورد، لە چوارچێوەی تیۆرەكانی پیلانگێڕی بڕیار مەدەن. دوای نزیكەی 10 ساڵ لە ئەزموون و تێگەیشتنم لە كۆمەڵگەی ئەمریكی و چۆنیەتی دروستكردنی بڕیاری ئەمریكی و نێودەوڵەتی، دەمەوێت پێش ئەوەی ئەمە بخوێنییەوە، ئەو خورافاتە لەبیر بكەی كە “ئەمریكا پلانی كۆنی سەت ساڵی هەیە و هەموو شتێك موئامەرەیە”. ئەو دیبەیتە و دەستەواژە زلانە (كە لە واقیعەوە زۆر دوورن) بۆ ژووری موحازەرەی زانكۆكان بەجێدێڵم و لێرە راستییەكانی ئەو خیانەتەی ئەمریكا رووندەكەمەوە:
راستییە تاڵەكە:
ئەمە بڕیاری دۆناڵد ترەمپ بوو. پێچەوانەی راوێژی بەرپرسانی باڵای ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریكا بوو. هەروەها پێچەوانەی هەڵوێستی هەردوو حیزبی سەرەكی ئەمریكا و كۆنگرێس و تەنانەت هەڵوێستی زۆربەی كەسایەتییە دیارەكانی ئەمریكا بوو. وردەكاری ئەم راستییەم لە بابەتێكدا بە ناونیشانی (ئەو رۆژەی هەموو ئەمریكا لەسەر كورد هاتە دەنگ) لە پۆرتاڵی (رووداو) دا روونكردووەتەوە.
بەڵام بۆچی دۆناڵد ترەمپ ئەو بڕیارەی دا؟
بەگوێرەی لێدوانە كۆن و تازەكانی، كۆكردنەوەی دەنگ هۆكاری سەرەكییە. ئەمریكییەكان بێزارن لە بینینی رۆڵەكانیان لە بەرەكانی شەڕی رۆژهەڵاتی نێوەڕاست. ترەمپ بەدوای مانشێتی هەواڵدا دەگەڕێت كە بڵێت “سەرۆك دەیەوێت هێز بكێشێتەوە”.
بەڵام بۆچی لە سووریا دەیەوێت سەرباز بكێشێتەوە لەكاتێكدا ژمارەی سەربازەكانی لە ئەفغانستان و عێراق زیاترە و دۆناڵد ترەمپ هەر ئەم هەفتەیە هەزاران سەربازی ناردە سعودیە؟
ترەمپ لە زۆر شت تێناگات، بەڵام دەزانێ چ رەفتارێك مانشێتی هەواڵ دروستدەكات و هەر ئەمەش ئەم پیاوە نیمچە-خوێندەوارەی گەیاندە دەسەڵات. كێشانەوەی سەربازانی ئەمریكا لە ئەفغانستان پێویستی بەوەیە دەستبخاتە نێو دەستی كۆمەڵێك سەركردەی ریشنی تاڵیبان و تووڕەكردنی دەنگدەرانی كە هێشتا 11ی سێپتەمبەریان لەبیرە. كشانەوە لە عێراق وای لێدەكات وەك ئۆباما دەربكەوێت كە خۆی دەیان جار لە هەڵمەتەكانی هەڵبژاردندا بە كشانەوە لە عێراقی دەگوت: “هەڵە كارەساتاویەكەی ئۆباما كە داعشی دروستكرد”. بەڵام كشانەوەی لە سووریا بەگوێرەی تێگەیشتنی ترەمپ
1- نابێتە هەڕەشە بۆ ئەمریكا، چونكە ئەردۆغان سەركەوتووانە تێیگەیاندووە كە داعش كۆتایی هاتووە.
2- ئەو بڕیارە بەوشێوەیە و خیانەتكردن لە كورد ئاوا بەئاشكرایی لەناکاو مانشێتی هەواڵ دروستدەكات لە ئەمریكا. ترەمپ باش دەزانێت دیموكرات و كۆمارییەكان و میدیا لە دژی دەبن و ئەمەش وادەكات میدیاكان گرنگی بەم بابەتە بدەن و ترەمپ لەبەردەم رای گشتی ئەمریكی وا دەربكەوێت كە ئەو پیاوەیە دەیەوێ سەربازەكان بگێڕێتەوە ئەمریكا.
وەك دەبینن هەموو بابەتەكە “بەرژەوەندییە”، بەڵام بەرژەوەندیی كێ، ئەمریكا یان دۆناڵد ترەمپ؟
وەڵامی ئەم پرسیارە ئەوەندە گرنگ نییە، ئەوەندەی كە چی وادەكات توركیا ئۆپەراسیۆنەكەی بوەستێنێ؟
ئەمریكا دەتوانێ لانیكەم، قەبارەی زیانی ئۆپەراسیۆنەكە زۆر كەمبكاتەوە. دیپلۆماتكار و شارەزایانی سیاسەتی توركی دەڵێن گوشاری ئەمریكا هەرچی بێت، تازە زۆر زەحمەتە ئەردۆغان بڕیاری وەستاندنی ئۆپەراسیۆن بدات، بەڵام دەكرێت سنوورداری بكات.
ئێستا ترەمپ ئەوەی ویستی دەستیكەوت. ئەوە هەفتەیەكە مانشێتی هەواڵەكان ئەوەیە كە “ترەمپ سەرباز دەكێشێتەوە و گوێناداتە ئەوەی كورد چی بەسەردێت”. ئینجا پاشان ئەگەر ببینێت كۆنگرێس جدییە و دەستەبژێری كۆمارییەكان بەردەوامن لە گوشار، لەوانەیە رازیبێ بە سەپاندنی سزا لەسەر ئەنقەرە و تەنانەت دروستكردنی “ناوچەی دژەفڕین”، بەتایبەتی ئەگەر فڕۆكەی جەنگیی وڵاتانی ئەوروپا بەشداربن لە دروستكردنی ئەو ناوچەیەدا .
بۆ ترەمپ گرنگ نییە چی روودەدات. زیاتر گرنگ ئەوەیە چۆن دەردەكەوێت و دەنگدەر چۆن دەیبینێت. بۆ نموونە لە پرسی كۆریای باكوور گرژییەكانی ئەوەندە زیاد كرد كە هەموومان واماندەزانی جەنگ روودەدات. لە ناکاو ترەمپمان لەسەر شاشەی تەلەڤزیۆنەكان بینی تەوقەی لەگەڵ كیم جۆن ئون كرد و بەشێكی زۆری رای گشتیی ئەمریكی بە پیاوی ئاشتی ناویان برد كە لە “شەڕ رزگاری كردین”. ئەمە ستایلی ترەمپە. قەیران دروستدەكات و پاشان وا دەردەكەوێت كە “چارەسەری” كرد. لە راستیشدا ئەو كۆبوونەوانەی ترەمپ لەگەڵ سەرۆكی كۆریای باكوور هیچ دەرئەنجامیان نەبوو. كۆریا هەر هەڕەشەیەكی ئەتۆمییە بۆ باشووری رۆژهەڵاتی ئاسیا و ئەمریكاش سزاكانی هەڵنەگرت.
ئەوروپا چی پێدەكرێت؟
دەتوانن ناوچەی دژە فڕین بكەنە پێشنیازێكی واقیعی بۆ ئەمریكا و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی، بەڵام ئەوروپا لە قەیراندایە (ئابووری و برێكزت) و كێشەی بڕیاردانیان هەیە. فەرەنسییەكان بەبێ پشتگیری تەواوی ئەڵمانیا و بەریتانیا ناتوانن نە گوشاری جدی بخەنە سەر توركیا و نە دەتوانن وا بكەن ئەمریكا هەر دەستپێشخەریەكیان سەبارەت بە رۆژئاڤا بە جدی وەربگرێت.
كێشەكە بەریتانیا و پاشانیش ئەڵمانیایە. بۆ ئەم دوو وڵاتە توركیا یەكێكە لەو دیوارانەی كە رێگە لە گەورەترین هەڕەشە دەگرێت: واتە رووسیا. دیپلۆماتكارێكی بەریتانی جارێك پێیگوتم وانەی یەكەمی راهێنانمان پاراستنی پەیوەندییە لەگەڵ ئەمریكا و دووەم وانە سەبارەت بە توركیا و ئەوروپای رۆژهەڵاتە.
بەڵام ئێستا ئەو دوو وڵاتە گومانیان لەلا دروستبووە. توركیا “خەریكە لە دیوارەوە دەبێتە دەرگایەك” بۆ رووسیا. دیپلۆماتكارێكی یەكێتی ئەوروپا پێیگوتم، ئەڵمانیا لە بەریتانیا زیاتر ئەو گومانەی هەیە. بەریتانییەكان لە گۆڕانی هەڵوێست وردترن و حیساباتی خۆیان هەیە. “زۆر شت دەكەین و پێمان دەكرێت” لە دژی ئەم ئۆپەراسیۆنەی توركیا و “ئاشكرای ناكەین” دیپلۆماتكارێكی ئاستبەرزی بەریتانی رۆژی هەینی وایگوت. من باوەڕم بەوەیە كە “زۆر شتیان” پێدەكرێت، بەڵام باوەڕم بەوە نییە كە “شتیان بە نهێنی” كردبێت لە دژی توركیا. ئەوە لەوانەیە قسەیەك بێت بۆ گەرمكردنی دڵی ئەم رۆژنامەڤانە كوردە. بەڵام ئەگەر ئەڵمانیا و بەریتانیاش بەتەواوی بێنە پاڵ فەرەنسا، رووسیا تەگەرەیەكی گەورەیە.
حیساباتی رووسیا زۆر ئاڵۆزترە لە هەموو وڵاتانی دیكە. بە پێچەوانەی شیكردنەوەی سیاسەتی ئەمریكا، كاتێك هەوڵی شرۆڤەی سیاسەتی رووسیا دەدەی، بیر لە پیلانگێڕی و حیساباتی زۆر ئاڵۆز بكەوە. بە پێچەوانەی ئەمریكییەكان، رووسەكان لە بڕیارداندا دووربینن، هاوپەیمانیان كەمە، ئیلتزامیان بەرامبەر هاوپەیمانەكانیان درێژخایەنە و لە رێككەوتنی تەكتیكی و كورتخایەن بە ئاسانی پاشگەز دەبنەوە و هەندێكجار تەڵە بۆ هاوبەشەكانیان دەنێنەوە. لەهەمووی گرنگتر، رووسیا وەك ئەمریكا ئەوەندە توانای سەربازی و دارایی نییە كە دەرفەت دروستبكات ، بەڵكو زۆربەی جار چاوەڕێ دەكات و سوود لە پێشهاتەكان وەردەگرێت. بەهەر حاڵ، لەم بابەتەدا ئەوان دەیانەوێت لە یەك كاتدا ئەم ئامانجانە بپێكن:
1- توركیا زیاتر لە ئەمریكا دووربخەنەوە و لە خەونی 67 ساڵەی دەرچوونی توركیا لە ناتۆ نزیكببنەوە.
2- توركیا و چەكدارە جیهادییەكانی ئۆپۆزیسیۆن زۆرترین زیان و زیاترین كاتیان پێبچێت لەم ئۆپەراسیۆنە. بۆ ئەوەی لە یەك كاتدا، هیوای ئەوە نەمێنێت كە ئەو ناوچانە ببنە مۆڵگەیەكی دیكەی ئۆپۆزیسیۆن و هەروەها توركیاش دوای درێژەكێشانی ئەم ئۆپەراسیۆنە زیاتر پێویستی بە رووسیا بێت.
3- كورد ناچاری رووسیا بن و لە داهاتوودا ببنە بەشێك لە پرۆسەی سیاسی سووریا. رووسیا نایەوێت پرۆسەی سیاسی سووریا تەنیا بریتی بێت لە عەلەویی هاومەزهەبی ئێران و سوننەی عەرەب. هەروەها بۆ رووسیا گرنگە كە ئەسەد ئەوەندە بەهێز نەبێ بێ منەت بێت و جگە لە سوننەی عەرەب لە داهاتوودا فاكتەری دیكە هەبن بۆ سنوورداركردنی هەژموونی ئێران لە سووریا. من گومانم هەیە كە هەر لەبەرئەوەشە هانی ئامادەیی نوێنەرانی كریستیان و كەمینە ئایینی و نەتەوەییەکان دەدەن لە پرۆسەی سیاسی (سەرەڕای ناڕەزاییەكانی ئەنقەرە و تاران).
من بە دووری نازانم كە بۆ ئەوەی كورد بەیەكجاری هیوای بە ئەمریكا نەمێنێت و ناچاری بكات روو لە مۆسكۆ بكات، هێزە هاوپەیمانەكانی رووسیا تەنانەت هێرشی سەربازیش لە دژی یەپەگە ئەنجامبدەن. بەڵام هێرشەكە ئەوەندە بەهێز نەبێت كە ئەركی توركیا و هێزە هاوپەیمانەكانی ئاسان بكات.
مەجید نیزامەدین گلی، بەڕێوەبەری نووسینگەی تۆڕی میدیایی رووداو لە نیویۆرك و خاوەنی دێسكی رووداوە لەنێو بارەگای نەتەوەیەكگرتووەكان.
